Sati
Samopalenie wdów w najdawniejszych relacjach Wschodu i Zachodu
Sanskrycki termin sati (sati) oznacza wierną, prawą, cnotliwą niewiastę.
Staroindyjska tradycja powiązała go przede wszystkim z kobietą, która po śmierci
męża ginęła wraz z nim na stosie kremacyjnym, by wspólnie podążyć do świata
niebiańskiego i tam wieść dalszą, pełną szczęścia egzystencję, a po powrocie na
ziemię w kolejnym wcieleniu znów zostać jego wierną małżonką. Z czasem termin sati
– zwłaszcza w jego zachodniej recepcji – zaczął być także używany na określenie
samego zwyczaju i praktyki samopalenia wdów w Indiach oraz związanego z nią
ceremoniału.
Bulwersujące Europejczyków informacje o zwyczaju samopalenia wdów docierały z Indii do
świata zachodniego znacznie wcześniej niż bogactwo indyjskiej myśli filozoficzno–religijnej,
medytacja, joga, upaniszady, Bhagawadgita, doktryna buddyzmu i zanim narodziła się w
europejskich uniwersytetach świadomość indoeuropejskiej wspólnoty językowej.
Średniowieczne i nowożytne relacje o wdowach wstępujących na stos trafiały do Europy
najczęściej w formie pamiętników z podróży, głównie z okresu XVI–XVIII w. Świat
zachodni miał jednak okazję słyszeć o tym zdumiewającym zwyczaju znacznie wcześniej,
bo już w czasach starożytnych.
Książka Przemysława Szczurka koncentruje się na przedstawieniu, klasyfikacji
i analizie najstarszych świadectw odnoszących się do praktyk samopalenia wdów w
Indiach.
Autor analizuje z jednej strony świadectwa staroindyjskie (przede wszystkim
sanskryckie), z drugiej strony starożytne – a w niektórych przypadkach także późniejsze
– relacje świata zachodniego.
Przedstawia także zachowane w Indiach materialne dowody czci oddawanej sati (tzw.
kamienie pamięci sati z zawartymi na nich symbolami i inskrypcjami, kapliczki i
świątynki sati).
Przytoczone przez autora świadectwa – zwłaszcza te literackie – pozwalają
skonfrontować najstarsze źródła Wschodu i Zachodu na temat jednego z najbardziej
osławionych i kontrowersyjnych obyczajów dawnych Indii.
Przemysław Szczurek - adiunkt w Zakładzie Filologii Indyjskiej
(Instytut Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych) Uniwersytetu Wrocławskiego.
Prowadzi badania nad literaturą staroindyjską oraz greckimi i rzymskimi źródłami o
Indiach starożytnych. Jest autorem prac na temat procesów redakcji Bhagawadgity,
filozoficzno-religijnych koncepcji zawartych w literaturze sanskryckiej i tekstach kanonu
palijskiego oraz greckich i rzymskich świadectw o Indiach.
Wykaz skrótów
Wstęp
Część I Samopalenie wdów w literaturze dawnych Indii
Rozdział 1. Uwagi o terminach związanych z sati, występujących w dziełach
sanskryckich i opracowaniach nowożytnych
Rozdział 2.. Świadectwa o sati w literaturze dawnych Indii
2.1. Sati w kodeksach prawno-obyczajowych
2.2. Sati w innych tekstach literatury staroindyjskiej
Rozdział 3. Świadectwa wedyjskie
Uwagi o kompozycji hymnu Rv. 10.18
Rozdział 4. Śmierć Madri i problem podwójnej kremacji ciał Pandu i Madri w
Mahabharacie
Rozdział 5. Wdowy bramińskie jako sati. Braminizacja praktyk samopalenia wdów
Rozdział 6. Ograniczenia w praktyce samopalenia wdów
Rozdział 7. Najdawniejsze indyjskie głosy sprzeciwu - powątpiewanie,
sceptycyzm, opozycja wobec praktyki śmierci wdów na stosie
Rozdział 8. Wolny wybór, perswazja, przymus moralny czy użycie siły? Kwestia
dobrowolności praktyk samopalenia wdów i czynników na nie wpływających
Część II Świadectwa pamięci sati w kulturze materialnej dawnych Indii -
tzw. kamienie pamięci sati, najstarsze inskrypcje. Uwagi o deifikacji i kulcie sati
Rozdział 1. Materialne świadectwa pamięci sati
Rozdział 2. Kilka uwag o inskrypcjach na kamieniach pamięci sati
Rozdział 3. Uwagi o deifikacji i kulcie sati
Część III Starożytne świadectwa greckie i rzymskie o praktykach
samopalenia wdów na stosie w Indiach
Wstęp
Rozdział 1. Relacja Onezykrytosa
Rozdział 2. Relacja Arystobulosa
Rozdział 3. Relacja Diodora Sycylijskiego
3.1. Wiarygodność świadectwa przekazanego przez Diodora. Uwagi o ceremonii związanej z
praktyką samopalenia wdów
3.2. Źródła opisu Diodora
Rozdział 4. Pozostałe świadectwa greckie i rzymskie
Zakończenie
Bibliografia
Podziękowania
446 strony, Format: 16.5x23.5cm, oprawa miękka