Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500 Tom 3
Wspólnota rzeczy: sztuka niderlandzka i północnoeuropejska 1380-1520
Tom trzeci proponuje nową interpretację sztuki niderlandzkiej i północnoeuropejskiej
XV wieku. Przedstawia ją jako konglomerat przedmiotów-rzeczy działających na odbiorcę
w określony – materialny i przestrzenny – sposób.
Analizuje przedmioty o skali makro, narzucającej widzowi ruch, i te utrzymane w
mikroskali, skłaniającej do manipulowania nimi.
Omawia m.in. przedmioty wymuszające ich obchodzenie, jak figury i świeczniki
wiszące w przestrzeni, oraz dzieła przenośne, ruchome i poruszane, składane i
otwierane, zasłaniane i odsłaniane w ustalonej reżyserii działań: wielkoformatowe
poliptyki ołtarzowe, a także maleńkie dyptyczki i tryptyczki; wielkie tapiserie i małe
książeczki; wyjmowane do okazjonalnej prezentacji drobne wyroby złotnicze; przeznaczone
do układania w ciągi i serie obrazki, ryciny i karty do gry; rozwierane wieloetapowo
guzy medytacyjne; figury o składanych członkach; automaty, zegary i aparaty; cykle
obrazowe narzucające określony tryb ich odczytywania; narracyjne historie wymuszające
imaginacyjną podróż-pielgrzymkę.
Zainspirowany antyantropocentryczną koncepcją "powrotu do rzeczy" (B.
Latour, A. Gell i in.), autor poszukuje w późnośredniowiecznych obiektach sztuki "sprawczości
rzeczy", czyli wywoływania określonych zachowań liturgicznych, dewocyjnych,
propagandowo-politycznych czy też ustanawiających status społeczny właściciela
przedmiotu, które współtworzyły niegdyś sieć kultury materialnej i duchowej.
Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500 to synteza kultury artystycznej ważnego
regionu dawnej Europy.
Pierwszy tom traktuje o sztuce i kulturze burgundzkiej na dworze książęcym w Dijon
oraz w miastach Flandrii i Brabancji.
Tom drugi omawia niderlandzkie malarstwo tablicowe z lat 1430-1500 - od Jana van Eycka
po Jheronimusa Boscha. Ukazuje pierwotne funkcje obrazów i ich przesłania religijne,
śledzi procedury techniczne oraz strategie warsztatowe i komercyjne malarzy, ujawnia
stereotypy i mity, narosłe wokół twórczości tych mistrzów.
Profesor Antoni Ziemba, historyk sztuki, wykładowca Uniwersytetu
Warszawskiego i kurator Muzeum Narodowego w Warszawie, zajmuje się sztuką niderlandzką
i niemiecką XV–XVI oraz holenderską XVII wieku. Autor książek Nowe Dzieci Izraela.
Stary Testament w kulturze holenderskiej XVII wieku (2000), Iluzja a realizm. Gra z widzem
w sztuce holenderskiej 1580–1660 (2005), trzytomowej serii Sztuka Burgundii i Niderlandów
1380–1500 (2008, 2011, 2015). Współautor Galerii Sztuki Średniowiecznej oraz Galerii
Sztuki Dawnej w Muzeum Narodowym w Warszawie, w którym stworzył wiele wystaw.
I. Wprowadzenie
I.1. Od Kunstgeschichte als Geistesgeschichte do posthumanistyki
I.2. Sprawczość rzeczy: przedmioty sztuki XV wieku w działaniu. Sztuka późnośredniowieczna
w świetle antyantropocentrycznej posthumanistyki. Zarys problemu
II. Niderlandyzacja w sztuce europejskiej 1430–1500
II.1. Drogi promieniowania sztuki niderlandzkiej w Europie
II.1.1. Podróżujące warsztaty i artyści w podróżach. Mit wędrownego artysty.
Transfer sztuki między dworami. Pielgrzymki i podróże dyplomatyczne
II.1.2. Produkcja na eksport: tapiserie, obrazy, retabula
II.1.3. Problem pierwszeństwa. Kwestia „kolonizacji”, wpływu, „podboju”
II.2.Mapa artystycznych relacji niderlandzko-europejskich 1430–1530
III. Wspólne problemy sztuki niderlandzkiej i północnoeuropejskiej
III.1. Problemy skali i przestrzeni
III.1.1. Mikro- i makroskala w architekturze. Budowla jak kaseta, kaseta jak budowla.
Kaseta, altana, baldachim
III.2. Skala przestrzeni
III.2.1. Przestrzeń miasta i kraju. Nowa geografia psychospołeczna i nowa optyka
odległości. Skala miast. Przestrzeń placu i ulicy. Skala ratusza, kościoła,
hali. Wielkie ołtarze w wielkich kościołach
III.2.2. Przestrzeń miasta w sztuce
III.2.3. Skala domu i izby. Przestrzeń domowa w sztuce
III.3. Struktura przestrzeni w sztuce XV wieku
III.3.1. Przestrzeń ciągła. Rozciągłość, kontynuacyjność, łączność.
Parcelacja przestrzeni. Skokowa przestrzeń i narracja. Wewnątrz – na zewnątrz
III.3.2. Ściana i przezrocze. Doorsien– teologiczne i obyczajowe: obraz jako pośrednik
i transcendencja oraz jako akt oglądania. Perspektywa i transparencja
III.3.3. Przedmioty zawisłe w przestrzeni
III.4. Przedmioty duże i małe. Ruchome obiekty i mobilność widza. Manipulowanie i
dotykanie
III.4.1. Giganty, kolosy, monumenty
III.4.2. Wielkoformatowe ołtarze. Zabiegi uwidocznienia i uwypuklenia
III.4.3. Cenne drobiazgi.
III.4.3.1. Małe książeczki
III.4.3.2. Drobna sztuka precjozów. Złotnictwo
III.4.3.3. Gałki i paciorki dewocyjne
III.4.3.4. Małe obrazki i ołtarzyki
III.4.3.5. Obrazki-układanki, karty do gry, karty do układania
III.4.4. Przedmioty w ruchu: składane i rozkładane, zwijane i rozwijane, montowane i
rozbierane
III.4.4.1. Dyptyki – manualne operacje
III.4.4.2. Składane poliptyki: otwieranie i zamykanie, manipulowanie kierunkiem spojrzeń
postaci
III.4.4.3. Tapiserie: zwijanie i rozwijanie
III.4.4.4. Przesłanianie i opakowywanie
III.4.4.5. Ruchome ryciny. Einblattgraphik i serie rycin
III.4.4.6. Przenośne i ruchome rzeźby
III.4.4.7. Mechanizmy, automaty, zegary i aparaty
III.4.5. Skala wyrobu a techniczne względy produkcji artystycznej
III.4.6. Czytelność i nieczytelność. Obrazy pod lupą: okulary i magnificatio
III.5. Słowa i pismo w sztuce. Kultura czytania w obrazach
III.5.1. Czytanie obrazów i oglądanie ksiąg. Kultura modlitewnikowa i kultura
kronik
III.5.2. Napisy i teksty w obrazach, teksty jako przedmioty sztuki
III.5.3. Tablice słowno-obrazowe – obrazy do czytania
III.5.4. Kierunki czytania – kierunki oglądania
III.6. Czas i narracja w obrazach
III.6.1. Czas naturalny, kalendarzowy i liturgiczny. Czas historyczny
III.6.2. Czas w średniowiecznych kategoriach filozoficznych i teologicznych
III.6.3. Długa opowieść – ciągła przestrzeń. Narracja wieloepizodyczna,
symultaniczna, segmentowa i uskokowa: Tryptyk św. Kolumby Rogiera van der Weydena – Męczeństwo
świętych Kryspinów Aerta van den Bossche – Tryptyk Jerozolimski z Gdańska
III.7. Przestrzenie imaginacji: podróże, wędrówki po odpusty, pielgrzymki
III.7.1. Podróż – wędrówka – pielgrzymka
III.7.2. Pielgrzymki
III.7.2.1. Pielgrzymki realne i zastępcze
III.7.2.2. Pielgrzymki do Ziemi Świętej
III.7.2.3. Pielgrzymki imaginacyjne i ich wizualne instrumentarium
III.7.2.4. Rekonstrukcje Świątyni Grobu Pańskiego i drogi krzyżowe
III.7.2.5. Obrazy z historii Chrystusa i Marii wobec pielgrzymki duchowej
III.7.2.6. Obrazy-panoramy miejsc pielgrzymkowych
IV. O wspólnocie przedmiotów i ludzi – zakończenie
Przypisy
Bibliografia
Indeks postaci historycznych
Spis ilustracji
Źródła ilustracji
Tablice barwne
986 stron, Format: 17.0x24.5cm, oprawa twarda
