Porządek czasu
Przedmiotem tej książki nie jest idea czasu. Jest nim sam czas.
Czas wypełniany faktami przez historyków, przyrodników i fizyków, którego
topologia i kierunek zawsze budziły spory, i to nie tylko wśród intelektualistów.
Zastygły i eliminowany w imię zrozumiałości w niektórych naukach przyrodniczych,
społecznych i humanistycznych.
Teoretycznie roztrząsany przez filozofów, teologów i uczonych. Mierzony,
ujednolicany, standaryzowany i narzucany przez władze religijne, polityczne i gospodarcze
jednostkom, których życie psychiczne i somatyczne bywało z tego powodu dosłownie
zaburzone. Przedmiotem tej książki jest zatem czas rozpatrywany w perspektywie
encyklopedycznej.
Często w niej mowa o Krytyce czystego rozumu. Ale również o dziełach historyków,
o wytwarzaniu zegarków i o kolejowych rozkładach jazdy.
Krzysztof Pomian
Przedmowa 5
Rozdział I Zdarzenia 19
„To są jedynie wydarzenia” 19
Wokół statusu historii 22
Zdarzenie i percepcja 27
O uzasadnianiu historii 30
Historia, widzialne i niewidzialne 34
Typologia historyczna chronozofii 36
Zdarzenie – znamienny brak ciągłości 40
Rozdział II Powtórzenia 49
Czas święty, czas świecki 49
Humaniści a idea odrodzenia 54
Reformatorzy – powrót do źródeł wiary 57
Progresywny czas wiedzy 59
Cykle i linearność: Vico, Wolter, Turgot 62
Odkrywanie cykli gospodarczych 67
Cykle i kryzysy: Marks 71
Cykle długie, cykle krótkie: Schumpeter 74
Linearność czasu a naukowość historii 78
W stronę badania faktów powtarzających się. Historia cen 81
Historia fluktuacji gospodarczych: Ernest Labrousse 86
Rytmy historii: Fernand Braudel 90
Struktury, koniunktury, rewolucje 94
Czasy lokalne, czas globalny historii 98
Rozdział III Epoki 105
Chronologia i chronozofia 105
Cztery królestwa, sześć epok: Daniel i święty Augustyn 109
Naturalistyczna chronozofia Ibn Chalduna 112
Epoki sztuki: Vasari 114
Odkrywanie przyszłości: od Bodina do Fontenelle’a 118
Kryzys chronozofii chrześcijańskiej: Bossuet 122
Periodyzacja a dzieje powszechne: Wolter 124
Filozofia dziejów a idea postępu: Hegel 130
Filozofia dziejów – zerwanie między teraźniejszością i przyszłością. Marks 138
Kilka debat współczesnych 143
Historia bez kierunku ani ciągłości: Claude Lévi-Strauss 147
Od teologii dziejów do nauki społecznej 150
Historia i pojmowalność intelektualna 159
Rozdział IV Struktury 163
Historia i teoria 163
Rozdwojenie tego, co dane: Saussure 165
Struktura a ewolucja: Jakobson 171
Historia i kombinatoryka: Hjelmslev 171
Rozmaitość kultur, racjonalność natury: Claude Lévi-Strauss 177
Różnorodność języków, gramatyka uniwersalna: Noam Chomsky 181
Formy, konflikty, dynamiki: René Thom 187
Teorie języka a intuicja intelektualna 196
Odrzucenie intuicji intelektualnej, awans historii 198
Filozofia dziejów języka: Humboldt 201
Od substancji do struktury 204
Struktury: byty fikcyjne czy rzeczywiste? 208
Rozdział V Czas 212
1. Architektura czasowa cywilizacji współczesnej 212
Czas psychologiczny 212
Czas słoneczny, liturgiczny, polityczny 215
Czas użytkowy zegarów 219
Czas nauki – ultradługi i mikroskopijny 221
Nakładanie się czasów 224
2. Czas, widzialne i niewidzialne 226
Czas i niebo: Platon i Arystoteles 226
Wieczność, czas kosmiczny, czas psychologiczny 232
Czas i dusza: święty Augustyn 236
Tempus, aevum, aeternitas : święty Tomasz z Akwinu 241
3. Początek panowania czasu ilościowego 243
Czas a intuicja 243
Pismo, przeszłość i przyszłość 246
Pieniądz i zegary 249
Walka o dokładność 253
Rozwój przemysłu zegarmistrzowskiego 255
Zegar: od artykułu luksusowego do niezbędnego przyrządu 257
Ujednolicanie i standaryzacja czasu 260
4. Czas obserwowalnego wszechświata 262
Ku nowemu statusowi czasu 262
Czas względny, czas absolutny: Newton 264
Czas, pojmowalność i racja dostateczna: Leibniz 268
Czas: fakt psychiczny czy forma a priori wrażliwości. Hume i Kant 271
Odrzucenie intuicji i prymat czasu: Kant 275
5. Ukierunkowanie ku przyszłości i rozszerzenie czasu 278
Prześrodkowanie czasu 278
Odryglowywanie przyszłości a chronologia 282
Historia, dyscyplina uprzywilejowana 284
Ideologia a filozofia dziejów 287
Nauka i czas: pochodzenie ciepła słonecznego 289
Nauka i czas: radioaktywność i trwanie wszechświata 292
6. Czas między metafizyką a fizyką 294
Świadomość przeciwko zegarom: Bergson 294
Abstrakcyjny czas ruchu: Mach 300
Ustanowienie czasu fizycznego na podstawie czasu psychologicznego: Poincaré 301
Właściwości czasu fizycznego są właściwościami zegarów: Einstein 304
7. Warstwy czasu – konfliktowe współistnienie 307
Rytmy biologiczne, czas sensomotoryczny, myślenie czasowe 307
Czas psychologiczny – historia uwewnętrzniona 310
Dwa oblicza architektury czasowej 313
Stratygrafia czasu a ontologiczna doniosłość historii 316
Warstwy czasu i konflikt filozofii: Reichenbach, Husserl, Heidegger 318
Czas, symetria, pojmowalność 325
Finał 331
Przypisy 339
Indeks osób 367
378 stron, Format: 16.5x23.5cm, oprawa twarda
- 
- 
- 
- 
-