Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji
Niniejsza monografia stanowi kompleksowe opracowanie problematyki odpowiedzialności
za szkodę wyrządzoną nieuczciwym (nielojalnym) prowadzeniem negocjacji.
W tym kontekście, skupiając się na etapie poprzedzającym zawarcie umowy (etapie
przedkontraktowym), monografia ta:
wyjaśnia istotę i charakterystykę negocjacji umownych oraz negocjacyjnego trybu
zawierania umów,
przedstawia zasadę uczciwego kontraktowania oraz wywodzone z niej prawa
i obowiązki negocjujących stron, a przede wszystkim
omawia konsekwencje prawne z jakimi może wiązać się ich naruszenie, koncertując
się w szczególności na świadczeniu zmierzającym do naprawieniu szkody powstałej
wskutek owego naruszenia i to zarówno w sytuacji, gdy negocjacje nie
doprowadzą do zawarcia umowy, jak i wówczas, gdy umowa zostaje zawarta
lecz okazuje się wadliwa.
Poruszając liczne aspekty tytułowej odpowiedzialności, w monografii zaprezentowano
wnikliwą analizę stosownych przepisów prawa polskiego. Dokonano tego na szerokim tle
prawnoporównawczym, obejmującym regulacje prawne wielu państw systemu prawa
kontynentalnego (w szczególności prawo francuskie i prawno niemieckie) oraz common law
(w szczególności prawo angielskie i prawno amerykańskie), a także europejskie
rozwiązania modelowe (w szczególności Zasady Europejskiego Prawa Umów – PECL,
Projekt Wspólnej Ramy Odniesień – DFCR i Wspólne Europejskie Przepisy dotyczące
Sprzedaży – CESL) oraz przepisy międzynarodowego prawa umów (w szczególności
Zasady Międzynarodowych Kontraktów Handlowych UNIDROIT oraz przepisy Konwencji
wiedeńskiej). Dzięki temu praca łączy w sobie wypowiedzi pojawiające się w polskiej
i zagranicznej literaturze prawniczej oraz bogaty dorobek krajowego oraz obcego
orzecznictwa sądowego.
Zróżnicowane spektrum poruszanych w monografii zagadnień (uwzględniające nie tylko
kwestie materialnoprawne, ale także kolizyjnoprawne i jurysdykcyjne) oraz ich praktyczna
doniosłość sprawiają, że choć bez wątpienia może ona zainteresować osoby naukowo
zajmujące się prawem cywilnym i handlowym, to skierowana jest zwłaszcza do
prawników-praktyków zaangażowanych w sporządzanie i negocjowanie umów w krajowym
i międzynarodowym obrocie gospodarczym oraz tych specjalizujących się w
rozwiązywaniu sporów powstałych na tle ich zawierania.
Wykaz skrótów
Wykaz literatury
Wykaz orzecznictwa
Przedmowa
Rozdział I. Przedmiot i podstawowe założenia pracy
§ 1. Cel i motywy pracy
§ 2. Zakres przedmiotowy pracy
§ 3. Uzasadnienie wyboru tematu pracy
§ 4. Struktura i metoda pracy
Rozdział II. Negocjacje jako proces służący zawarciu umowy w obrocie
cywilnoprawnym
§ 1. Uwagi wprowadzające
§ 2. Próba zdefiniowania pojęcia "negocjacje"
§ 3. Opis i charakterystyka negocjacji przedkontraktowych
I. Istota zjawiska negocjacji
II. Cechy charakterystyczne dla negocjacji przedkontraktowych
III. Formy prowadzenia "rozmów" negocjacyjnych
IV. Strategie i taktyki negocjacyjne
V. Podsumowanie
§ 4. Etapy procesu negocjacyjnego
I. Rozróżnienie poszczególnych etapów procesu negocjacyjnego
II. Chwila rozpoczęcia negocjacji
III. Chwila zakończenia negocjacji
§ 5. Negocjacyjny tryb zawierania umów
I. Uwagi ogólne
II. Sposób uregulowania trybu negocjacyjnego
1. Uwagi prawnoporównawcze
2. Prawo polskie
A. Ujęcie kodeksowe
B. Przepisy pozakodeksowe - wzmianka
III. Chwila zawarcia umowy przy zastosowaniu trybu negocjacyjnego
1. Zarys problematyki
2. Obce systemy prawne i prawo modelowe
A. Porozumienie stron jako warunek uznania negocjowanej umowy za zawartą
B. Zakres przedmiotowy porozumienia stron konieczny do uznania mocy wiążącej
negocjowanej umowy
3. Prawo polskie
A. Minimalna treść negocjowanej umowy
B. Artykuł 72 § 1 KC jako reguła interpretacyjna
C. Porozumienia częściowe poprzedzające zawarcie negocjowanej umowy - tzw. umowa
otwarta oraz tzw. punktacja
D. Zastrzeżenie wymogu szczególnej formy lub warunku
Rozdział III. Uczciwość kontraktowa jako źródło kształtujące katalog
przedkontraktowych praw i obowiązków negocjujących stron
§ 1. Uwagi wprowadzające
§ 2. Geneza zasady uczciwego kontraktowania
I. Czasy starożytne
II. Okres średniowiecza
III. Czasy nowożytne
§ 3. Współczesna rola i funcjonowanie zasady uczciwego kontraktowania
I. Uwagi ogólne
II. Zarys prawnoporównawczy
1. Kraje systemu kontynentalnego
2. Europejskie regulacje modelowe
3. Kraje systemu common law
4. Międzynarodowe prawo handlowe
III. Klauzula "dobrych obyczajów" jako źródło zasady uczciwego
kontraktowania w prawie polskim
1. Obowiązek uczciwego kontraktowania w świetle przepisów Kodeksu cywilnego
2. Geneza klauzuli generalnej dobrych obyczajów w prawie polskim
3. Poszukiwanie zakresu znaczeniowego klauzuli dobrych obyczajów użytej w art. 72 § 2
KC
A. Zarys problematyki
B. Poszukiwanie adekwatnego punktu odniesienia dla oceny zachowania negocjujących stron
a. Normy moralne i etyczne
b. Zwyczaje (handlowe)
c. Wyobrażenia funkcjonujące w danej społeczności
d. Uczciwość kupiecka (lex mercatoria)
e. Zasady etyki zawodowej ustanawiane przez organizacje o charakterze korporacyjnym lub
kodyfikacje dobrych obyczajów (kodeksy "dobrych praktyk")
f. Abstrakcyjnie skonstruowany wzorzec idealnego zachowania podczas negocjacji (idealnego
negocjatora)
C. Podsumowanie
IV. Konkluzje
§ 4. Wybrane prawa i obowiązki negocjujących stron
I. Uwagi ogólne
II. Obowiązek dążenia do zawarcia negocjowanej umowy
1. Swoboda negocjacji
2. Obowiązek dążenia do zawarcia umowy a możliwość przerwania negocjacji
III. Przedkontraktowe obowiązki informacyjne
1. Analiza prawnoporównawcza problematyki przedkontraktowych obowiązków informacyjnych
2. Zakres przedmiotowy przedkontraktowych obowiązków informacyjnych w prawie polskim
IV. Obowiązek zachowania w tajemnicy informacji poufnych
V. Inne obowiązki (powinności) negocjacyjne
§ 5. Nieuczciwe praktyki negocjacyjne
I. Uwagi ogólne
II. Brak zamiaru zawarcia i/lub wykonania negocjowanej umowy
III. Zaniechanie kontynuowania negocjacji
1. Uwagi wstępne
2. Odstąpienie od negocjacji uzasadnione okolicznościami
3. "Zerwanie" negocjacji
4. Żądanie kontynuowania negocjacji i zawarcia negocjowanej umowy
IV. Prowadzenie równoległych negocjacji
V. Naruszenie przedkontraktowych obowiązków informacyjnych - "nierzetelność
komunikacyjna"
VI. Nadużycie przewagi negocjacyjnej
VII. Działanie bez umocowania
VIII. Obstrukcyjne i nielojalne taktyki negocjacyjne
Rozdział IV. Porozumienia przedkontraktowe jako źródło modyfikacji procesu
negocjacyjnego oraz praw i obowiązków jego uczestników
§ 1. Uwagi wprowadzające
§ 2. List intencyjny
I. Uwagi ogólne
II. Status oraz charakter prawny listu intencyjnego
§ 3. Umowa o negocjacje
I. Próba zdefiniowania
II. Problematyka mocy wiążącej umowy o negocjacje
III. Umowa o negocjacje a kontrakty równoległe
§ 4. Podsumowanie
Rozdział V. Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu
nieuczciwych negocjacji - geneza i rozwój koncepcji
§ 1. Geneza przedkontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu nieuczciwych
negocjacji
I. Wprowadzenie
II. Prawo rzymskie a przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza
1. Uwagi ogólne
2. Poszukiwanie podstaw przedkontraktowej
odpowiedzialności odszkodowawczej
A. Ius civile i niemożliwość świadczenia
B. Prawo pretorskie
a. Przestępstwa prawa pretorskiego
b. Actiones bonae fidei
C. Pacta
III. R. von Jhering i jego koncepcja culpa in contrahendo
IV. Podsumowanie
§ 2. Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji
we współczesnym prawie umów
I. Swoboda negocjacji a potrzeba ochrony interesu uczestników obrotu cywilnoprawnego
II. Źródła powstania przedkontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu
nieuczciwych negocjacji - analiza prawnoporównawcza
1. Normy stanowione jako źródło odpowiedzialności
A. Europejskie porządki krajowe
a. Prawo włoskie
b. Prawo greckie
c. Prawo węgierskie
d. Prawo portugalskie
e. Prawo niemieckie
f. Prawo polskie
B. Kraje Ameryki Południowej
C. Kraje systemu common law
D. Przypadek Izraela
E. Regulacje modelowe
2. Rola orzecznictwa oraz doktryny w kształtowaniu przesłanek odpowiedzialności
A. Wpływ koncepcji culpa in contrahendo R. von Jehringa
a. Prawo austriackie
b. Prawo szwajcarskie
B. Odpowiedzialność oparta na rozszerzonej interpretacji przepisów ogólnych
a. Prawo francuskie, belgijskie i luksemburskie
b. Prawo holenderskie
c. Prawo hiszpańskie
d. Prawo szwedzkie, norweskie i finlandzkie
C. Systemy common law i odpowiedzialność oparta na zasadach słuszności (equity)
a. Prawo angielskie i amerykańskie
b. Prawo australijskie
c. Prawo szkockie
III. Podsumowanie
Rozdział VI. Konstrukcje prawne chroniące uczciwość negocjacyjną
funkcjonujące w wybranych porządkach krajowych oraz w europejskich regulacjach
modelowych
§ 1. Uwagi wprowadzające
§ 2. Systemy kontynentalne (romańsko-germańskie)
I. Prawo niemieckie
1. Funkcjonowanie koncepcji culpa in contrahendo we współczesnym ustawodawstwie
niemieckim
A. Charakter odpowiedzialności z tytułu culpa in contrahendo
B. Zakres przedmiotowy i podmiotowy art. § 311
KC niem
C. Zakres zastosowania koncepcji culpa in contrahendo
2. Culpa in contrahendo a przypadek nieudolnych negocjacji
A. Przesłanki odpowiedzialności
B. Szkoda i zakres odszkodowania
II. Prawo francuskie
1. Odpowiedzialność deliktowa
A. Przesłanki odpowiedzialności
a. Wina
b. Szkoda
c. Związek przyczynowy
B. Wysokość odszkodowania
2. Koncepcja bezpodstawnego wzbogacenia oraz nadużycia prawa jako alternatywne podstawy
odpowiedzialności przedkontraktowej
3. Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza a przypadek wadliwej lub
niekorzystnej umowy
§ 3. Systemy prawne krajów common law
I. Prawo amerykańskie
1. Uwagi ogólne
2. Misrepresentation
A. Uwagi ogólne na temat konstrukcji misrepresentation
B. Misrepresentation a ochrona interesów negocjujących stron
C. Non-disclosure jak szczególny przypadek misrepresentation
3. Unjust enrichment
4. Promissory estoppel
A. Ogólne założenia konstrukcji promissory estoppel
B. Promissory estoppel jako prawny instrument ochrony zaufania wobec zawarcia negocjowanej
umowy
a. Uwagi ogólne
b. Case law
5. Umowna odpowiedzialność przedkontraktowa
II. Prawo angielskie
1. Uwagi ogólne
2. Przypadek nieudolnych negocjacji
A. Odpowiedzialność deliktowa
B. Umowna odpowiedzialność przedkontraktowa
a. Implied contracts
b. Preliminary agreements
C. Nadużycie pozycji zaufania i estoppel
D. Niesłuszne wzbogacenie i quantum meruit
3. Przypadek, gdy negocjowana umowa zostaje zawarta
A. Konstrukcje prawne chroniące zaufanie stron wobec składanych w toku negocjacji
oświadczeń
B. Odpowiedzialność za nieujawnienie istotnych informacji
C. Prawne instrumenty ochrony uczciwości postanowień umownych
4. Odpowiedzialność za naruszenie obowiązku zachowania w tajemnicy informacji poufnych
§ 4. Europejskie regulacje modelowe
I. Wprowadzenie
II. Zasady Europejskiego Prawa Kontraktów (PECL)
1. Uwagi ogólne
2. Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji w
świetle PECL
A. Odpowiedzialność za negocjacje sprzeczne z dobrą wiarą i uczciwym obrotem
B. Odpowiedzialność za naruszenie obowiązku zachowania poufności
III. Zasady Obowiązującego Europejskiego Prawa Umów (PEECL)
1. Uwagi ogólne
2. Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza za negocjowanie w sposób sprzeczny
z dobrą wiarą
IV. Projekt Wspólnej Ramy Odniesienia (DCFR)
1. Uwagi ogólne
2. Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji w
świetle DCFR
A. Odpowiedzialność za negocjacje sprzeczne z dobrą wiarą i uczciwym obrotem
B. Odpowiedzialność za naruszenie obowiązku poufności
Rozdział VII. Odpowiedzialność z tytułu nieuczciwych negocjacji na gruncie
prawa polskiego
§ 1. Uwagi wprowadzające
§ 2. Odpowiedzialność za naruszenie dobrych obyczajów w negocjacjach (art. 72 § 2 KC)
I. Charakter roszczenia odszkodowawczego opartego na art. 72 § 2 KC
II. Poszukiwanie zasady leżącej u podłoża odpowiedzialności uregulowanej w art. 72 §
2 KC
1. Zasada winy
2. Zasada ryzyka i słuszności
3. Zasada bezprawności
III. Artykuł 72 § 2 KC jako samodzielna podstawa prawna odpowiedzialności i jej
przesłanki
IV. Zakres zastosowania art. 72 § 2 KC
1. Artykuł 72 § 2 KC jako instrument ochrony prawnej stron korzystających z
negocjacyjnego trybu zawierania umów
2. Negocjacje jako proces służący przygotowaniu projektu umowy
3. Negocjacje jako proces służący modyfikacji zawartej umowy
4. Zastosowanie art. 72 § 2 KC a kwestia spełnienia wymagań, od których zależy
skuteczność negocjowanej umowy
5. Zastosowanie art. 72 § 2 KC a kwestia zawarcia negocjowanej umowy
6. Charakter negocjowanej umowy
V. Przesłanka naruszenia dobrych obyczajów
1. Uwagi ogólne
2. Pojęcie dobrych obyczajów
VI. Szkoda prawnie relewantna dla odpowiedzialności uregulowanej w art. 72 § 2 KC oraz
zakres odszkodowania
1. Uwagi wprowadzające
2. Uwagi ogólne z zakresu problematyki dotyczącej naprawienia szkody
A. Szkoda
B. Dodatni i ujemny interes umowny - uwagi ogólne
C. Związki normatywne a adekwatny związek przyczynowy
3. Obowiązek naprawienia "szkody negocjacyjnej" według normy prawnej zawartej
w art. 72 § 2 KC
A. "Szkoda negocjacyjna" i jej rozmiar
B. Związek normatywny a adekwatny związek przyczynowy
na gruncie art. 72 § 2 KC
C. Ustalanie wysokości odszkodowania a. Ogólne założenia dla ustalania wysokości
odszkodowania na podstawie reguł zawartych w art. 72 § 2 KC
b. Straty
c. Utracone korzyści
d. Rozszerzenie wysokości dochodzonego odszkodowania o dodatni interes umowny - zbieg
art. 72 § 2 i art. 415 KC
§ 3. Odpowiedzialność za naruszenie obowiązku zachowania poufności informacji
udostępnionych w toku negocjacji (art. 721 KC)
I. Zakres zastosowania normy prawnej zawartej w art. 721 KC
II. Zakres podmiotowy ochrony prawnej wynikającej z art. 721 KC
III. Obowiązek zachowania poufności na gruncie art. 721 KC
1. Uwagi ogólne
2. Zakres przedmiotowy obowiązku zachowania poufności na gruncie art. 721 KC
A. Zwrot "z zastrzeżeniem poufności" i jego wykładnia
B. Rodzaje informacji objętych obowiązkiem zachowania poufności
C. Informacje wyłączone spod ochrony art. 721 KC
3. Ramy czasowe obowiązku zachowania poufności
4. Nakazy i zakazy wchodzące w skład obowiązku zachowania poufności
IV. Skutki naruszenia obowiązku zachowania poufności na gruncie art. 721 KC
1. Poszukiwanie charakteru obowiązku wynikającego z art. 721 § 1 KC oraz
odpowiedzialności za jego naruszenie
2. Artykuł 721 KC jako samodzielna podstawa prawna odpowiedzialności przedkontraktowej
3. Roszczenia związane z naruszeniem obowiązku zachowania poufności i ich wzajemna
relacja
4. Roszczenie o naprawienie szkody (roszczenie odszkodowawcze)
5. Roszczenie o wydanie korzyści (roszczenie restytucyjne)
§ 4. Z problematyki zbiegu przepisów regulujących przedkontraktową odpowiedzialność
odszkodowawczą
I. Stosunek pomiędzy art. 721 § 2 oraz art. 72 § 2 KC
II. Zbieg art. 72 § 2 KC z przepisami kodeksowymi
1. Rozważenie ewentualnych zbiegów przepisów kodeksowych
2. Przypadek, gdy negocjowana umowa została zawarta i odpowiedzialność z art. 415 KC
A. Względna nieważność wynegocjowanej umowy wskutek błędu, podstępu, groźby lub
wyzysku
B. Bezględna nieważność wynegocjowanej umowy
C. Niekorzystność (nieuczciwość) wynegocjowanej umowy
D. "Ukryty cel" towarzyszący zawarciu umowy
E. Wnioski de lege ferenda
3. Przypadek, gdy strony zawarły porozumienie przedkontraktowe i odpowiedzialność z
art. 471 KC
III. Zbieg art. 721 KC z przepisami kodeksowymi oraz przepisami ustaw szczególnych
1. Odpowiedzialność z tytułu naruszenia umowy o zachowanie poufności
2. Obowiązek zachowania poufności na gruncie art. 721 KC a ochrona tajemnicy
przedsiębiorstwa
Rozdział VIII. Problematyka odpowiedzialności przedkontraktowej w kontekście
negocjowania międzynarodowych umów handlowych
§ 1. Uwagi wprowadzające
§ 2. Wybrane zagadnienia problematyki kolizyjnoprawnej i jurysdykcyjnej
I. Problematyka ustalenia prawa właściwego dla przedkontraktowej odpowiedzialności
odszkodowawczej
1. Uwagi wstępne
A. Normy prawa prywatnego międzynarodowego
B. Okres poprzedzający wejście w życie rozporządzenia Rzym II - problem z
kwalifikacją odpowiedzialności z tytułu nieuczciwego postępowania w negocjacjach
2. Swoboda wyboru prawa właściwego według zasad zawartych w rozporządzeniu Rzym I i
Rzym II
3. Prawo właściwe w braku wyboru stron - normy kolizyjne zawarte w rozporządzeniach
Rzym I oraz Rzym II
A. Pozaumowny charakter culpa in contrahendo - zastosowanie przepisów rozporządzenia
Rzym II
a. Zakres zastosowania normy kolizyjnej zawartej w art. 12 rozporządzenia Rzym II
b. Prawo właściwe w świetle art. 12 rozporządzenia Rzym II
B. Umowny charakter culpa in contrahendo - zastosowanie przepisów rozporządzenia Rzym I
a. Zakres zastosowania norm zawartych w rozporządzeniu Rzym I w kontekście ustalania
prawa właściwego dla culpa in contrahendo
b. Prawo właściwe w świetle art. 4 i n. rozporządzenia
Rzym I
II. Problematyka ustalania międzynarodowej właściwości sądów w sprawach związanych
z przedkontraktową odpowiedzialnością odszkodowawczą
1. Uwagi wstępne
2. Swoboda wyboru jurysdykcji w świetle przepisów
rozporządzenia Bruksela I bis
3. Jurysdykcja w braku umownego zastrzeżenia właściwości sądu
III. Podsumowanie
§ 3. Regulacje służące ujednoliceniu prawa w międzynarodowym obrocie handlowym
I. Konwencja wiedeńska
1. Uwagi wstępne
2. Odpowiedzialność przedkontraktowa w świetle postanowień Konwencji wiedeńskiej
A. Zarys historyczny
B. Spór co do zastosowania Konwencji wiedeńskiej dla oceny odpowiedzialności
przedkontraktowej
C. Ewentualne podstawy dla przedkontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu
nieuczciwych negocjacji
a. Artykuł 7 ust. 1 CISG
b. Inne podstawy odpowiedzialności
3. Podsumowanie
II. Zasady UNIDROIT
1. Uwagi wstępne
2. Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji w
świetle Zasad
UNIDROIT
A. Uwagi ogólne
B. Odpowiedzialność za negocjowanie w złej wierze
C. Odpowiedzialność za naruszenie obowiązku poufności
III. Wspólne Europejskie Przepisy dotyczące Sprzedaży (CESL)
1. Uwagi ogólne
2. Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji w
świetle CESL
Wnioski końcowe
Indeks rzeczowy
464 strony, Format: 14.5x20.5cm, oprawa miękka
