Filozofia jako krytyka języka
Od Kartezjusza do Dummetta
Filozofię języka najkrócej da się określić jako analizę znaczenia zdań i
wypowiedzi. Prezentowana praca obejmuje przede wszystkim kwestie znaczenia i odniesienia,
rozumienia i funkcji wyrażeń językowych.
Omówiono podstawowe cechy strukturalne i rolę, jaką język odgrywa w poznawaniu i
rozumieniu świata. Przytoczono przykłady analizy pojęć i przekonań dotyczących
prawdy, dobra, piękna, Boga, rozróżnień zewnętrzne–wewnętrzne, ciało–umysł,
pewności, obiektywności itd. Ukazano, jak zmieniają się one wraz z coraz lepszym
zrozumieniem działania języka.
Zrozumienie struktury i sposobów wyrażania naszego schematu pojęciowego jest warunkiem
koniecznym znalezienia drogi wyjścia z pojęciowego zamętu, tworzenia nowych pojęć,
rozbudowania dotychczasowego ich układu, tak aby móc podać trafniejszy opis świata.
Taki cel studiów nad językiem stawiali sobie myśliciele prezentowani w tej pracy:
Frege, Russel, Wittgenstein, Austin i inni.
Wstęp 7
Rozdział I. Nowożytność – język jako głos umysłu i doświadczenia
13
1.1. René Descartes – mathesis universalis 18
1.2. John Locke – idee proste i złożone 21
1.3. David Hume – impresje i idee 22
1.4. Gottfried Wilhelm Leibniz – characteristica universalis 23
1.5. Immanuel Kant – logiczny charakter czystego rozumu 27
1.6. John Stuart Mill – konotacja i denotacja 29
Podsumowanie rozdziału I 31
Rozdział II. Szkoła Brentana – język jako obraz aktów świadomości i
narzędzie porozumiewania się 34
1. Franz Brentano – znaczenie jako wyraz przeżyć i odniesienie do rzeczy 34
1.1. Błędy językowe 37
2. Anton Marty – semantyka intencjonalna 41
2.1. Bycie i sądzenie 41
2.2. Aktualizm 42
2.3. Intencje i formy językowe 42
2.4. Znaczenie jako funkcja komunikacyjna 43
2.5. Wyrażenia bezpodmiotowe 43
2.6. Mowa i myślenie 44
3. Alexius Meinong – przedmioty jako odpowiedniki zdań 45
3.1. Psychologia i ontologia 45
3.2. Subsystencja 46
3.3. Znaczenie 47
4. Kazimierz Twardowski – znaczenie jako wytwór czynności psychicznych 48
4.1. Treść i przedmiot aktu 48
4.2. Czynności i wytwory 50
4.3. Znaczenie in concreto 51
4.4. Znaczenie in abstracto 51
4.5. Język i myślenie 53
5. Edmund Husserl – idealność a historyczność znaczenia 56
5.1. Species 57
5.2. Relacja egzemplifikacji 59
5.3. Naoczność a język 60
5.4. Historyczność sensu językowego 61
Podsumowanie rozdziału II 63
Rozdział III. Gottlob Frege – język jako idealna notacja 66
1. Język sztuczny a naturalny, logika a gramatyka, myśl a język 67
2. Sens i nominat 69
3. Odniesienie i prawda 70
4. Wyrażanie myśli i uznawanie, akt i myśl 73
5. Obiektywność poznania – struktura sądu a geneza psychologiczna i historyczna 75
6. Struktura logiczna zdania, pojęcie i przedmiot, funkcja i argument 77
7. Przykłady błędów kategorialnych 83
Podsumowanie rozdziału III 88
Rozdział IV. Początki brytyjskiej szkoły analitycznej – język logiki i język
potoczny 91
1. George Edward Moore – język potoczny jako podstawowy dla nauki i filozofii 92
1.1. Definiowanie pojęć 93
1.2. Rozkładanie pojęć 95
2. Bertrand Russell – język idealny logicznie 99
2.1. Atomizm logiczny 100
2.2. Teoria typów logicznych 102
2.3. Teoria deskrypcji 103
2.4. Analiza logiczna 108
3. Ludwig Wittgenstein – analiza logiczna 110
3.1. Forma znaku językowego 112
3.2. Treść znaku językowego 113
3.3. Użycie znaku językowego 116
Podsumowanie rozdziału IV 118
Rozdział V. Rozkwit brytyjskiej filozofii analitycznej – analiza pojęć i
funkcji wyrażeń językowych 123
1. Ludwig Wittgenstein – analiza gramatyczna 123
1.1. Przykłady błędów w myśleniu filozoficznym 126
1.2. Gry językowe 135
1.3. Kierowanie się regułą 137
1.4. Sposoby życia 141
2. Gilbert Ryle – dyscyplina kategorialna 148
3. John Langshaw Austin – czynności mowy 151
4. Peter Frederic Strawson – pojęcia podstawowe 156
5. Herbert Paul Grice – zasady konwersacji 160
6. John R. Searle – doświadczanie świata w kategoriach językowych 164
Podsumowanie rozdziału V 171
Rozdział VI. Kontynuacje filozofii analitycznej 174
1. Willard van Orman Quine – język jako przedmiot badań i narzędzie referencyjnego
odniesienia do świata 174
2. Hilary Putnam – przyczynowa teoria znaczenia i semantyka światów możliwych 183
3. Donald Davidson – semantyka warunków prawdziwości 193
4. Michael Dummett – teoria rozumienia 198
Podsumowanie rozdziału VI 206
Posłowie 212
Bibliografia 217
228 stron, oprawa miękka
