Ewolucja niedostosowania społecznego jako rezultat zmian w zakresie odporności
psychicznej i zniekształceń poznawczych
Przedstawione w tej pracy teorie koncentrują się na istotnych aspektach
niedostosowania społecznego i odporności psychicznej.
Koncepcje te stanowią jednocześnie podstawę dla różnych typów interwencji
psycho-korekcyjnych, które autor omawia w kolejnych rozdziałach pracy.
W naukach społecznych istnieje wiele interpretacji tego samego zjawiska. Stąd też ich
doboru dokonano, kierując trafnością i wartością dla praktyki resocjalizacyjnej.
Ponadto odwoływanie się do określonych poglądów zostało zdeterminowane stopniem
ich przydatności dla rozumienia zjawiska odporności psychicznej w kontekście
niedostosowania społecznego.
Książka może okazać się pomocą dla profesjonalistów pracujących z nieletnimi w
wyjaśnianiu zjawisk niedostosowania społecznego nie tylko od strony ich patogenezy, lecz
także w kwestii podejmowania skutecznych oddziaływań resocjalizacyjnych.
Wstęp 9
Część I TEORETYCZNE ŹRÓDŁA ISTOTNE DLA WSPÓŁCZESNEJ RESOCJALIZACJI
1. Wprowadzenie i podstawowe pojęcia istotne dla resocjalizacji nieletnich.
15
1.1. Dyskusja wokół zjawiska niedostosowania społecznego 15
1.2. Pojęcie zmiany w resocjalizacji 22
2. Udział czynników biologicznych i biopsychospołecznych w powstawaniu
niedostosowania społecznego. 28
3. Znaczenie teorii przywiązania dla oddziaływań resocjalizacyjnych.
36
3.1. Pojęcie przywiązania – założenia teoretyczne. 36
3.2. Przywiązanie a rozwój neurobiologiczny dziecka. 43
3.3. Przywiązanie a system przekonań 44
3.4. Przywiązanie jako podstawa rozwoju wartości moralnych 45
3.5. Zaburzenia przywiązania jako element poprzedzający pojawienie się niedostosowania
społecznego 47
3.6. Sugestie dla podejmowanych oddziaływań psychokorekcyjnych wynikające z teorii
przywiązania. 52
4. Aktualne aspekty teorii behawioralnej istotne dla resocjalizacji 55
4.1. Podstawy behawioryzmu. 55
4.2. Wzmacnianie zachowań prospołecznych 59
4.3. Stosowanie kar wobec osób nieprzystosowanych społecznie 65
4.4. Behawioralna analiza trudnego zachowania. 67
5. Teoria społeczno-poznawcza w kontekście resocjalizacji. 70
5.1. Uczenie się przez wzmocnienie w kontekście teorii społeczno-poznawczej 71
5.2. Modelowanie 74
5.3. Uczenie się za sprawą procesów poznawczych 79
5.4. Udział oczekiwań w kształtowaniu zachowania nieletniego. 81
5.5. Poczucie własnej skuteczności. 83
5.6. Cele życiowe. 84
5.7. Samoregulacja i samowzmacnianie. 86
6. Teoria poznawczo-behawioralna integrująca oddziaływania psychokorekcyjne
wobec nieletnich niedostosowanych społecznie. 89
6.1. Podstawowe założenia teorii poznawczych 89
6.2. Zarys teorii poznawczo-behawioralnej 93
6.3. Wzorce poznawcze 102
6.4. Wzorce reagowania emocjonalnego 104
6.5. Wzorce behawioralne 106
6.6. Zniekształcenia poznawcze u osób niedostosowanych społecznie. 106
6.7. Modele interwencji poznawczo-behawioralnych wobec dzieci niedostosowanych społecznie
114
6.8. Argumenty przemawiające za podejściem poznawczo-behawioralnym w resocjalizacji
nieletnich. 131
7. Niedostosowanie społeczne w perspektywie systemu ekologicznego. 139
Część II ZJAWISKO ODPORNOŚCI PSYCHICZNEJ
8. Teoria i badania nad zjawiskiem odporności psychicznej 149
8.1. Pojęcie czynnika w etiologii odporności psychicznej. 149
8.2. Złożoność pojęcia odporności psychicznej 152
8.3. Definicje odporności psychicznej 154
8.4. Specyfika czynników: kompensacyjnych, ochronnych oraz stanowiących wyzwanie 164
8.5. Niedostosowanie społeczne jako przejaw odporności psychicznej. 169
8.6. Elementy koncepcji poczucia koherencji istotne dla odporności psychicznej 172
8.7. Poczucie własnej skuteczności a odporność psychiczna 175
8.8. Emocjonalna reaktywność a odporność psychiczna. 176
8.9. Zwiększanie zdolności do konstruktywnej samokontroli impulsów emocjonalnych 178
8.10. Model ekologiczny. 183
8.11. Wychodzenie z nieprzystosowania społecznego w oparciu o kształtowanie odporności
psychicznej. 186
9. Podstawowe filary kształtowania odporności psychicznej 191
9.1. Poczucie elementarnej stabilności i bezpieczeństwa 191
9.2. Edukacja szkolna 201
9.3. Relacje rówieśnicze 206
9.4. Zdolności i zainteresowania. 212
9.5. System wartości 215
9.6. Społeczne kompetencje. 222
10. Strategie interwencji. 232
Część III BadanIa własne
11. Metodologia badań własnych. 239
11.1. Cel i problematyka badań. 239
11.2. Teoretyczne założenia realizowanych badań 245
11.3. Uzasadnienie podjętych badań 247
11.4. Pytania badawcze 248
11.5. Organizacja badań i charakterystyka osób badanych 249
11.6. Charakterystyka metod i narzędzi badawczych. 252
11.7. Procedura tłumaczenia kwestionariuszy. 255
11.8. Analiza statystyczna 256
Część IV PREZENTACJA WYNIKÓW
12. Charakterystyka nieletnich w kategoriach normy i klinicznych zaburzeń
zachowania. 261
12.1. Pomiar pierwszy. 261
12.2. Pomiar drugi i porównanie wyników w zakresie zmiennych zależnych 266
13. Zmiany w obrębie zachowań problemowych, odporności psychicznej i zniekształceń
poznawczych u nieletnich po upływie dwunastu miesięcy 271
13.1. Ogólna analiza porównawcza wyników testu i retestu. 274
13.2. Różnice w wynikach testu i retestu nieletnich pogrupowanych według tendencji do
poprawy lub nasilania się zachowań niedostosowanych. 275
13.3. Różnice w wynikach testu i retestu nieletnich pogrupowanych według tendencji do
poprawy lub nasilania się zachowań agresywnych 290
13.4. Różnice w wynikach testu i retestu nieletnich pogrupowanych według tendencji do
poprawy lub nasilania się zaburzeń eksternalizacyjnych. 305
13.5. Różnice w wynikach testu i retestu nieletnich pogrupowanych według tendencji do
spadku lub nasilania się całkowitego wyniku zachowań problemowych. 318
14. Wnioski oraz sugestie dla praktyki resocjalizacyjnej. 332
14.1. Zachowania niedostosowane. 332
14.2. Zachowania agresywne 333
14.3. Zaburzenia eksternalizacyjne. 336
14.4. Ogólny zakres zachowań problemowych (wynik całkowity TRF) 338
14.5. Uogólnione implikacje 339
Bibliografia. 351
Spis tabel. 372
Spis wykresów i schematów 376
Załączniki. 380
406 stron, Format: 17.0x24.0cm, oprawa miękka
