Gotyk bez Boga
W kręgu znaczeń symbolicznych architektury sakralnej XIX wieku
Jeszcze do niedawna sztukę sakralną XIX wieku uważano za wytwór niższej
kategorii, pozbawiony większej wartości artystycznej i treściowej głębi. Książka
stara się pokazać, że było wręcz przeciwnie, że mianowicie architekturze kościelnej
w epoce historyzmu przypisywano znaczenia symboliczne niemniej poważne niż w czasach
wcześniejszych.
Po upadku witruwianizmu jako obowiązującej wykładni budownictwa, co nastąpiło w
drugiej połowie XVIII stulecia, na nowo zdefiniowano podstawy architektury, wskazując na
rolę charakteru i „mówiącej" formy. Na tej podstawie skonstruowano koncepcję
znaczenia stylów historycznych, rozwijaną w kręgu wszystkich konfesji
chrześcijańskich. Natomiast w obrębie katolicyzmu sięgać zaczęto do
średniowiecznych traktatów teologicznych i liturgicznych, odnajdując w nich podstawy
dla symbolicznej wykładni całego budynku kościelnego, jego części i zdobiących go
dekoracji.
W książce zanalizowano zapomniane i nieprzywoływane od końca XIX wieku teksty
rozpraw na temat symbolicznej wymowy świątyń katolickich, pochodzące z Francji,
Niemiec, Polski i częściowo Wielkiej Brytanii. Dokonano też próby interpretacji owego
materiału w kontekście fundamentalnych pojęć takich jak styl, sacrum i reprezentacja.
Wprowadzenie / 9
Rozdział 1. Oczyszczanie pamięci / 17
Wiek XIX: koniec czy odrodzenie symboliki w sztuce sakralnej? / 17
Pamięć i historia/ 20
Rozdział 2. Tradycja symboliki architektury sakralnej / 31
Antropologiczne źródła symbolizmu architektury / 31
Symbolika kościołów bizantyńskich / 32
Symbolika średniowiecznych kościołów świata łacińskiego / 36
Renesansowa symbolika architektury sakralnej / 42
Sobór trydencki i kontrreformacja / 52
Barokowa wspaniałość i teatralizacja / 59
Poziomy i odmiany znaczeń symbolicznych / 62
Rozdział 3. Oświecenie i redukcjonizm / 63
Oświeceniowa krytyka baroku / 63
Redukcja totalna i zerwanie z symbolizmem / 64
Charakter i architecture parlante / 69
Reakcja przeciw pobożności barokowej i powrót do źródeł / 73
Skutki oświecenia / 80
Rozdział 4. W poszukiwaniu uniwersalnej podstawy / 85
Odwrót od uniwersalności sztuki klasycznej / 85
Poszukiwanie tożsamości / 94
Koniec witruwianizmu / 99
A jednak grecja? / 104
„Żywa geometria"/ 107
Kosmiczna symbolika figur geometrycznych / 111
Ku symbolice szczegółowej/ 113
Rozdział 5. Mowa stylów i poszukiwanie sacrum / 115
Styl chrześcijański / 115
Styl jako wyraz ducha i tożsamości chrześcijańskiej / 118
Sacrum jako wyraz nowoczesnej religijności / 123
Architektura jako styl / 129
Rozdział 6. W kręgu archeologii i ikonografii chrześcijańskiej / 135
Obecność kościoła w świecie: restauracja i konfesjonalizacja / 135
Dziewiętnastowieczna archeologia i ikonografia chrześcijańska / 140
Symbolika kościoła w świetle studiów nad tradycją / 147
Usytuowanie kościoła - sacrum i profanum / 150
Ryt poświęcenia kamienia węgielnego i podstawy symboliki budowli sakralnej / 151
Sens typologiczny: świątynia Salomona / 153
Sens alegoryczny: symbolika planów i części budowli kościelnych / 155
Od rzutu prostokątnego do formy krzyżowej / 155
Symbolika planu krzyżowego / 157
Skrzywienie osi kościoła / 160
Symbolika części budowli kościelnej / 160
Symbolika liczb / 162
Budowla kościelna jako obraz kościoła / 165
Sens tropologiczny: budowla sakralna jako droga chrześcijanina / 167
Sens anagogiczny: kościół jako wyobrażenie niebiańskiej jerozolimy / 170
Ryt konsekracji kościoła jako summa symboliki budowli sakralnej / 171
Ikonografia i symbolika dekoracji kościelnej / 172
Reprezentacja i mit / 186
Zakończenie / 191
Koniec epoki / 191
Rzut oka na wiek xx / 194
Ostatnie słowo autora / 203
Bibliografia / 205
Summary / 231
Indeks osobowy / 233
256 stron, Format: 15.0x21.0cm, oprawa twarda z obwolutą
