Filozofia nauki
Michał Heller, światowej sławy filozof, kosmolog i teolog omawia nie tylko
standardowe ujęcia filozofii nauki, wypracowane przez filozofów nauki w toku historii
jej rozwoju, lecz przede wszystkim odwołuje się do tego, co rzeczywiście dzieje się we
współczesnej nauce.
Nauka. Jedni ją gloryfikują, inni zaś woleliby widzieć ją spowitą kirem i
odstawioną na boczny tor. Są też tacy, którzy na wzmiankę o niej machną ręką i
znużonym głosem oznajmią, że nie mają na jej temat nic do powiedzenia. Jeszcze dla
niektórych pozostaje ona prawdziwą terra incognita; zjawiskiem z rzędu tych, do których
jak ulał pasują słowa pewnego traktatu – „o czym nie można mówić, o tym trzeba
milczeć”. Tak to już bywa z tą nauką, gdy wpuści się ją w obieg potocznych
dyskusji.
Nie o takiej jednak nauce opowiedzieć pragnie nam ks. Michał Heller w swojej
książce Filozofia nauki. Wprowadzenie. Nasz rodzimy fizyk i kosmolog czyni tutaj
metodologiczny krok w tył, by z punktu widzenia filozofii podjąć namysł nad tym, z
jakich korzeni nauka wyrasta. A korzenie te nierzadko są mocno splątane. Co to jest
fakt? Pozornie proste pytanie komplikuje się, gdy uświadomimy sobie, że istnieje
przynajmniej kilka koncepcji, precyzujących to – wydawałoby się oczywiste, używane
przecież na co dzień, zwłaszcza przez ludzi nauki – pojęcie.
Autor bardzo zręcznie radzi sobie z bogactwem problemów. Przystępnym językiem
prowadzi czytelnika przez gąszcz tematów, począwszy od wstępnych, metodologicznych
refleksji nad fenomenem nauki, aż po mogący budzić największy opór wśród
przeciwników metafizyki rozdział zatytułowany „Granice nauki i transcendencja”. Dla
wyjaśniania wielu złożonych kwestii sięga po pomoc do fizyki, uzasadniając ten wybór
nie tylko własnymi kompetencjami w tej dziedzinie, ale także jej dojrzałością
metodologiczną.
Kamil Trombik, Mądre Książki
Michał Heller – uczony, kosmolog, filozof i teolog. Laureat Nagrody
Templetona i założyciel Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie. Autor
m.in. książek Filozofia przypadku (CCPress 2012); Bóg i nauka. Moje dwie drogi do
jednego celu (CCPress 2013); Granice nauki (CCPress 2014); Bóg i geometria. Gdy przestrzeń
była Bogiem (CCPress 2015).
Wprowadzenie
Przedmowa do drugiego wydania
Wstęp
Część I. Zagadnienia wstępne
1. Fenomen nauki
1.1. Znaczenie nauki
1.2. Wieloznaczność terminu „nauka”
1.3. Filozofia nauki a metodologia nauki
1.4. Nauki pokrewne i pomocnicze
1.5. Trzy światy Poppera
2. Metodologiczne typy nauk
2.1. Znaczenie klasyfikacji nauk
2.2. Teologia i nauki „świeckie”
2.3. Filozofia i nauki szczegółowe
2.4. Charakterystyka filozofii i style jej uprawiania
2.5. Nauki formalne i realne
2.6. Nauki empiryczne (przyrodnicze) i humanistyczne
Część II. Struktura fizyki
3. Wstęp do filozofii fizyki
3.1. Dlaczego fizyka jest nauką interesującą?
3.2. Kilka uwag o dziejach metodologii fizyki
4. Filozofia faktu
4.1. Wstępne określenia
4.2. Z dziejów rozumienia faktu
4.3. Kryterium falsyfikacji
4.4. Usprawiedliwienie indukcji
4.5. Przykład zastosowania indukcji
4.6. Metoda hipotetyczno-dedukcyjna
4.7. Fakty uteoretyzowane
5. Świat widziany przez teorie
5.1. Teorie – prawa – modele
5.2. Struktura teorii
5.3. Status poznawczy teorii fizycznych
5.4. Strukturalizm w fizyce
5.5. Modele
5.6. Prawa przyrody
5.7. Strukturalna stabilność
5.8. Teorie i fakty
Część III. Filozoficzne zagadnienia ewolucji nauki
6. Historyczne spojrzenie na nauki
7. Czy w nauce dokonuje się postęp?
7.1. Kumulatywizm – antykumulatywizm
7.2. Zasada korespondencji
8. Spór o racjonalność ewolucji nauki
8.1. Rewolucje naukowe według Kuhna
8.2. Odpowiedź Poppera – nauka w stanie permanentnej rewolucji
8.3. Lakatosa koncepcja programów badawczych
8.4. Anarchizm metodologiczny Feyerabenda
8.5. Internalizm i eksternalizm
9. Nieliniowy model ewolucji nauki
9.1. Nieliniowa strategia ewolucji
9.2. Struktury dyssypacyjne
9.3. Zależność wyników od metod badania
9.4. Bifurkacyjny model rozwoju nauki
Część IV. O strukturalnym rozumieniu nauki i świata
10. Wprowadzenie
11. Strukturalizm matematyczny
12. Rewolucje czy ciągłość rozwoju?
13. Dwa rodzaje strukturalizmu
14. Strukturalizm a metoda współczesnej fizyki
Zakończenie. Granice nauki i transcendencja
1. Asceza nauki i postnowożytność
2. Strategia granic
3. Redukcjonizm i transcendencja
4. Granice języka
5. Pytania ostateczne
5.1. Granice wyjaśniania i granice realizmu
5.2. Istnienie i racjonalność
5.3. Racjonalność i sens
6. Horyzont
Indeks