Piąty wymiar
Kulturowa socjologia wiedzy Norberta Eliasa
Książka poświęcona socjologii wiedzy Eliasa, której głównymi czynnikami są
władza i kultura.
Autorka śledzi związki między nimi, by ukazać, jak wygląda współzależność
władzy i kultury, czyli jak powstaje i jest wykorzystywana władza w procesie wytwarzania
i podtrzymywania normatywności.
Norbert Elias jest twórcą teorii procesu cywilizacji, która miała wyjaśnić
przemiany europejskich instytucji władzy, obyczajów i mentalności od średniowiecza po
czasy współczesne, dając zarazem klucz do analizy procesów transformacyjnych w innych
społeczeństwach. Władza, cywilizacja, normatywność i kultura wiążą się ze sobą w
modelu teoretycznym, który w całości mieści się w polu socjologii wiedzy. Władza
jako relacja społeczna istnieje tam, gdzie istnieją reguły ograniczające stosowanie
przymusu. Podstawową formą przymusu jest prze¬moc fizyczna. Cywilizacja to proces
eliminowania przemocy fizycznej z życia społecznego, przekształcania jej w bardziej
subtelne formy przymusu.
Rozdział pierwszy Autorka poświęca kwestii relacji między światem przyrody a
światem społecznym, następnie zaś zależnościom między różnymi poziomami
integracji społecznej. W rozdziale drugim opisuje powstawanie normatywnych wzorców postępowania
jako kanonów. W kolejnym rozdziale przedstawia proce¬s wytwarzania normatywności,
projektowania i przekazy¬wania habitusu oraz konstruowania kanonów. W rozdziale czwartym
kładzie nacisk na konieczność uwzględnienia w badaniu społeczeństwa doświadczenia
ludzkiego jako jego konstytutywnego składnika, dochodząc do tytułowego piątego wymiaru
ludzkiej egzystencji. Rozdział piąty to próba spojrzenia z dużego dystansu na kulturę
i wiedzę. Autorka zadaje sobie pytanie o relacje między zaangażowaniem i
neutralnością jako cechami wiedzy i jej symbolicznych reprezentacji a zaangażowaniem
jako cechą kultury. To także pytanie o możliwość zastosowania Eliasowskiej socjologii
wiedzy do współczesnych społeczeństw wielokulturowych. We współczesnym świecie
zagadnienie wielości kultur i metod zapewnienia ich pokojowej koegzystencji stało się
kluczowe. Zdaniem Autorki socjologia Eliasa może dostarczyć odpowiedzi także na
pytania, jakich jej twórca nigdy sobie nie zadawał. Jedno z nich dotyczy związków między
kulturą, wiedzą i władzą w świecie, w którym zaangażowanie we własną kulturę
musi z konieczności uwzględniać fakt, że bliźni żyjący tuż obok mogą być równie
zaangażowani w swoją. Odmowa zdobycia się na neutralność wystarczającą do uznania
cudzego zaangażowania może być pierwszym etapem cyklu przemocy: narastającego
spiętrzenia wrogości, podejrzliwości i niechęci, które owocuje kumulacją energii i
często, w dalszej perspektywie, jej rozładowaniem w postaci otwartego konfliktu z
użyciem przemocy. Socjologia Eliasa, zdaniem Autorki, wyjaśnia zarówno pełzające
wykluczenie, które zaczyna się od drobiazgów w rodzaju wyśmiewania odmiennego,
regionalnego akcentu, a kończy się na segregacji, jak i wielkie, międzynarodowe
konflikty kulturowe, etniczne i religijne, w cieniu których żyje dziś ludzkość.
Od autorki 7
Wstęp 11
Rozdział I. Poziomy integracji 32
1. In integrum 33
2. Warstwy rzeczywistości i poziomy złożoności 35
3. Ludzki poziom integracji 37
4. Otwieranie człowieka 45
5. Poziomy integracji społecznej 49
6. Zróżnicowanie i integracja: casus Europy 60
7. Złożoność i emergencja: dezintegrujący efekt integracji 65
8. W stronę kanonu 70
Rozdział II. Kanon 72
1. Kanon i kodeks 73
2. Habitus 83
3. Znajomość kanonu 86
4. Habitus jako projekt 93
5. Galateo: nowoczesny projekt jednostki 98
6. Mozart: przegrana autorskiego projektu 107
7. Formatowanie rzeczywistości 116
Rozdział III. Społeczna siła symboli 119
1. Tworzenie wiedzy – orientacja w rzeczywistości 126
2. Wiedzieć, mówić, pamiętać, myśleć 129
3. Wiedza a rzeczywistość: kongruencja jako determinacja 139
4. Zaangażowani w fantastyczne realia: cztery typy wiedzy 145
5. Wyjaśnienia strukturalne: zredukować fantazję? 149
6. Mechanizmy obronne: prawda broni się sama 156
7. Przekazać, przetłumaczyć, okazać 159
8. Morał The Symbol Theory 162
Rozdział IV. Piąty wymiar 166
1. Współczynnik doświadczenia 174
2. Prawo korekty a kontrola wokandy 182
3. Hazardowe gry językowe 192
4. Ciemna strona komunikacji – wykluczenie symboliczne 196
5. Społeczna historia symboli: wieża poznania 204
Rozdział V. Kultura neutralności 211
1. Kultura: formacja zaangażowania 215
2. Wyzwolić zaangażowanie 219
3. Zaangażowani w neutralność: przypadek demokracji 222
4. Syndrom Serenusa Zeitbloma 236
5. Kulturowe gwarancje neutralności 241
Zakończenie 245
Bibliografia 258
Indeks nazwisk 269
274 strony, Format: 13.4x20.3, oprawa miękka