Cywilizacja
Szkice z dziejów pojęcia w XVIII i XIX wieku
Autor prezentuje historię pojęcia „cywilizacja” od ok. 1750 r. do ok. 1880 r.
Analizuje teksty pisane przez twórców różnych narodowości i specjalności: filozofów,
historyków, językoznawców, antropologów, polityków, podróżników, pisarzy i
poetów. Przyjęta metoda pracy, prowadząca od analizy filologicznej do interpretacji
filozoficznej, jest inspirowana badaniami nad pojęciem „cywilizacji” prowadzonymi
przez historyków ze szkoły Annales, nawiązuje też do metod pracy badaczy z kręgu
warszawskiej szkoły historii idei. Pierwsze rozdziały poświęcone są pojawieniu się
pojęcia „cywilizacja” w oświeceniowej myśli francuskiej, angielskiej i szkockiej
oraz niemieckiej w kontekście narodzin nowożytnej filozofii dziejów, problematyzowania
kontaktów z ludami pozaeuropejskimi oraz krytyki aktualnego stanu społeczeństw
europejskich. Następnie analizowane jest wykorzystanie tytułowego pojęcia w
piśmiennictwie polskim i rosyjskim do opisu odmienności rozwoju krajów Europy
Zachodniej i Wschodniej. Ostatni rozdział poświęcony został koncepcji cywilizacji jako
samoistnego typu historyczno-kulturowego, sformułowanej przez Nikołaja Danilewskiego,
uznawanej za prekursorską wobec XX-wiecznych teorii pluralizmu kulturowo-cywilizacyjnego.
Pojęcie „cywilizacji” towarzyszyło XIX-wiecznej refleksji na temat sensu dziejów.
Początkowo było synonimem procesu dziejowego w jego najogólniejszym ujęciu. Wraz z
pojawieniem się katastrofizmu, pesymizmu dziejowego i przekonania o kryzysie kultury
europejskiej około połowy XIX w. nabrało negatywnych znaczeń, stając się
określeniem całokształtu zjawisk społeczno-ustrojowo-kulturowych zasługujących na
potępienie i zniszczenie lub samoistnie zmierzających ku zagładzie. Pojęcie to
odegrało ważną rolę w powstaniu nowej gałęzi nauk społecznych – antropologii
kulturowej, łączącej nowy paradygmat naukowy ze starymi schematami historiozoficznymi.
Wstęp: słowo i pojęcie 7
1 La civilisation – narodziny pojęcia w języku francuskim 21
2 The civilization – narodziny pojęcia w języku angielskim 54
3 Die Zivilisation – narodziny pojęcia w języku niemieckim
78
4 „Cywilizacja, to jest postęp obywatelenia towarzystw (Staszic) 90
5 „Cywilizacja europejska jest faktem” (Guizot) . 113
6 Trzy cywilizacje: europejska, rosyjska, amerykańska (Czaadajew, słowianofile,
Tocqueville) 140
7 La Russie civilisée czy „cywilizacja z niemiecką pieczątką”? (Hercen)
160
8 „Być albo nie być” cywilizacji (Gobineau) . 174
9 Biegun zmierzchu cywilizacji (Norwid) . 194
10 Cywilizacja – przedmiot historii jako nauki (Buckle) 208
11 Cywilizacja jako ewolucja kultury (Lubbock, Morgan, Tylor) . 231
12 Typ kulturowo-historyczny, czyli samoistna cywilizacja (Danilewski) 261
Zakończenie 292
Podziękowania 301
Streszczenie i słowa kluczowe 302
Summary and keywords . 304
Bibliografia 306
Indeks osób 312
Indeks pojęć . 319
Spis ilustracji . 322
324 strony, Format: 16.1x23.9, oprawa miękka