Sztuka a religia
Debaty niemieckie od XIV do XXI wieku
Odkrycia archeologiczne końca XX w. dostarczyły frapujących dowodów na
nierozdzielność myślenia i odczuwania estetycznego oraz duchowości o charakterze
religijnym już w czasach poprzedzających wykształcenie się najstarszych znanych
kultur. Związek ten leży więc – jak się wydaje – u podstaw wszelkiej kultury i
cywilizacji. Zebrane w tomie teksty, obejmujące okres od XVI do XXI w., stanowią skromny
– zważywszy faktyczną liczbę artykułowanych stanowisk – wybór głosów autorów z
kręgu kultury niemieckojęzycznej, poświęconych relacjom między sztukami i – szerzej
– kulturą, a myślą religijną. Ich sploty, również na poziomie dyskursywnym,
stanowiły zawsze ważny, niekiedy fundamentalny i inicjalny moment w dziejach (nie tylko)
tego obszaru językowego, bez wglądu w który nie sposób zrozumieć ani kierunków
rozwoju, ani obecnego stanu kultury tej części Europy.
Cezary Lipiński, Między zniewoleniem a irytacją. Mariaż sztuki i religii w
paradygmacie
kultury do ery rewolucji romantycznych 7
Maria Wojtczak, Sztuka jako religia – sztuka zamiast religii: „odczarowywanie świata”
. 79
Słowo od redaktorów . 143
CZĘŚĆ PIERWSZA O JASNOŚĆ ZWIĄZKÓW SZTUKI Z RELIGIĄ
Andreas Karlstadt, O zniesieniu obrazów (1522) 147
Martin Luter, Przeciwko niebiańskim prorokom. W kwestii obrazów i sakramentu
[Eucharystii] (1525) 158
Friedrich Gottlieb Klopstock, O poezji religijnej (1755) 165
Johann Georg Hamann, AESTHETICA. IN. NVCE. Rapsodia kabalistyczną prozą (1762) . 172
Johann Gottfried Herder, Drugi zbiór fragmentów. Dodatek do „Listów, tyczących
najnowszej literatury” (1767) . 182
Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Encyklopedia nauk filozoficznych (1817) 185
Harry Kessler, Sztuka a religia. Sztuka a tłum religijny (1899) 191
Karl Barth, Do „Basler Nachrichten” (1952) 206
Friedrich Nietzsche, Niewczesne rozważania (1874) 209
Friedrich Nietzsche, Ludzkie, arcyludzkie. Książka dla wolnych duchów (1878-79) . 213
Caspar von Schwenckfeld, XCVII. list okólny do N.N. (1553) . 216
CZĘŚĆ DRUGA RELIGIA SZTUKI
Friedrich Hölderlin, Hyperion do Bellarmina (1797) 223
Ludwig Tieck, Wieczność sztuki (1799) . 231
Wilhelm Heinrich Wackenroder, O dwóch cudownych językach i ich tajemniczej sile (1797)
234
Wilhelm Heinrich Wackenroder, O różnych gatunkach we wszystkich sztukach,
a szczególnie o różnych rodzajach muzyki kościelnej (1799) 238
Novalis, Kwietny pył (1798) . 242
Philipp Otto Runge, (Do Daniela Rungego) (1802) . 245
Friedrich Wilhelm Basilius von Ramdohr, O przeznaczonym do nastawy ołtarza
pejzażu pana Friedricha z Drezna oraz o malarstwie krajobrazowym, alegorii i w ogólności
mistycyzmie (1809) . 251
Carl Gustav Carus, Dziewięć listów o malarstwie pejzażowym (1831) . 266
Gerhart Hauptmann, Sztuka jest religią (1932). 269
Gerhart Hauptmann, Co nieco o sztuce (1900) 271
Alfred Rosenberg, Mit XX wieku (1930) 273
Hans-Georg Gadamer, Miejsce poezji w systemie Heglowskiej estetyki a pytanie o przeszłościowy
charakter sztuki (1986) . 283
CZĘŚĆ TRZECIA TRIUMF RELIGII W SZTUCE
Johann Friedrich Overbeck, Triumf religii w sztukach (1840) 291
Friedrich Schleiermacher, Mowy o religii do wykształconych spośród tych, którzy nią
gardzą (1799) 297
Friedrich Schleiermacher, Ethik (1812/13) . 304
Max Stirner, Sztuka i religia (1842) 307
Joseph Ritter von Führich, Sztuka i jej formy (1869) . 314
Richard Wagner, Religia i sztuka (1880) 328
Hugo von Hofmannsthal, Poezja i życie (1896) 343
Adelbert Stifter, Późne lato (1857) 348
CZĘŚĆ CZWARTA O NOWĄ DUCHOWOŚĆ W SZTUCE
Wilhelm Bölsche, Zmartwychwstanie religijności dzięki sztuce (1904) . 353
Georg Simmel, Chrześcijaństwo i sztuka (1907) 362
Paul Klee, Sztuka nie oddaje tego, co widzialne… (1920) . 373
Wasily Kandinsky, Pierwiastek duchowy w sztuce (1912) . 377
Robert Musil, Duchowość, modernizm i metafi zyka (1912) . 390
Gustav Friedrich Hartlaub, Sztuka a religia. Esej o możliwości nowej sztuki religijnej
(1919) 395
Paul Tillich, O koncepcji teologii kultury (1919) 407
Hermann Broch, Zło w systemie wartości sztuki (1933) . 416
Joachim Meisner, Bóg i człowiek – obrazy Chrystusa u współczesnych artystów (2007)
. 436
Dietrich Bonhoeffer, Do Renaty i Eberharda Bethge (1944) . 441
Eckart von Sydow, Świadomość religijna ekspresjonizmu (1920) 444
Richard Egenter, Kicz a życie chrześcijańskie (1950). 449
Rudolf Bultmann, Humanizm a chrześcijaństwo (1948) 461
CZĘŚĆ PIĄTA O SEKULARYZACJĘ SZTUKI
Gotthold Ephraim Lessing, Laokoon, czyli o granicach malarstwa i poezji (1766)
475
Friedrich Schiller, Teatr jako instytucja moralna (1784) 478
Henry Thode, Sztuka, religia i kultura (1901) . 485
Max Weber, Gospodarka i społeczeństwo (1921) 492
Niklas Luhmann, Religia społeczeństwa (2000) . 496
Heinrich Böll, Sztuka a religia (1959) . 499
Albrecht Schöne, Sekularyzacja jako siła kształtująca język. Studia o poezji synów
niemieckich pastorów (1958) 504
Ernst Bloch, O prawdzie religijnej (1959) 520
CZĘŚĆ SZÓSTA SZTUKA A TRANSCENDENCJA
Ernst von Niebelschütz, Czy sztuka religijna jest dzisiaj możliwa? (1927) 527
Gottfried Benn, Fanatyzm transcendencji (1931) . 531
Theodor W. Adorno, Teoria estetyczna (1970) . 533
Hans Küng, Religia jako pojednanie starożytności z chrześcijaństwem (1985) . 537
Walter Jens, Teologia i literatura. Możliwości i granice dialogu w XX wieku (1976) . 543
Friedrich Dürrenmatt, Teatr jako instytucja moralna w dzisiejszych czasach (1986) . 558
Johann Jacob Bodmer, Krytyczna rozprawa o cudowności w poezji i jej związku z tym, co możliwe
(1740) 561
Friedrich Schlegel, Mowa o mitologii (1800) 573
Ernst Cassirer, Filozofi a form symbolicznych (1925) 583
Romano Guardini, O istocie dzieła sztuki (1948) . 592
Noty o autorach . 595
Indeks osobowy 647
669 stron, Format: 15.0x21.0cm, oprawa twarda
