Marcin Luter Buntownik w czasach przełomu
Żaden Niemiec nie wpłynął na bieg historii Europy w okresie między
średniowieczem i nowoczesnością tak silnie jak Marcin Luter. Wittenberski mnich stawia
czoła cesarzowi, papieżowi i Kościołowi, pragnie uniwersalnej reformy
chrześcijaństwa, lecz w efekcie staje się założycielem protestantyzmu. Heinz
Schilling, jeden z najlepszych znawców epoki, przedstawia Lutra na tle jego czasów nie
jako samotnego bohatera, lecz jako buntownika toczącego zacięty bój o religię i jej
rolę w świecie.
W swojej błyskotliwej biografii autor wnika głęboko w życie Reformatora,
pokazując go jako człowieka o trudnym, pełnym sprzeczności charakterze, który dzięki
swej potężnej woli wprawdzie zmienia świat, ale pod wieloma względami czyni to
inaczej, niż początkowo zamierzał.
Luter jako człowiek w epoce wiary i przełomu. Prolog . 9
CZĘŚĆ PIERWSZA DZIECIŃSTWO, STUDIA I PIERWSZE LATA KLASZTORNE
(1483-1511)
I. 1483 – chrześcijaństwo w okresie przełomu . 19
Nowe światowe imperia 21
Nowa pobożność a zmodernizowane papiestwo 27
Państwa terytorialne a wczesnonowożytna Europa mocarstw 31
Przyrost naturalny ludności a kapitalizm handlowy . 35
Wiek nauki i sztuki 40
Ożywienie w Niemczech 45
Niepokój i dezorientacja ludzi. 48
II. Dzieciństwo i młodość 53
Syn „ubogiego rębacza”? 53
Surowość i skrajności codziennego życia w Mansfeld . 59
Szkoła i studia . 64
Profi l intelektualny i charakter . 68
III. Kryzys i schronienie w klasztorze 71
Kryzys w czasie studiów i nawrócenie koło Stotterheim . 71
„Po prostu umarły dla świata”? 82
Cierpienia duszy a pobożność oparta na spełnianiu dobrych uczynków . 87
W służbie zakonu aż do Rzymu . 98
CZĘŚĆ DRUGA WITTENBERGA I POCZĄTKI REFORMACJI (1511-1525)
I. Wittenberga . 115
„Na granicach cywilizacji” . 115
Rozbudowa miasta rezydencjalnego i uniwersyteckiego 117
Bastiony, raweliny i fosy 127
Między klasztorem, dworem i wolnym miastem 128
Uniwersytet i reforma studiów 134
Sieć przyjaciół i znajomych 140
II. Eleutherios – narodziny wolnego Lutra 144
Długa droga do teologii reformacyjnej 144
Rzymska reforma alternatywna . 153
Tezy odpustowe – mit i rzeczywistość . 157
„Samotna szarpanina z papistami” . 167
III. Reformator – samoobrona w obliczu Kościoła, cesarza i Rzeszy .
181
1. Kroki prowadzące do oczyszczenia . 181
Miesiące niepewności i napięcia 181
Usprawiedliwienie przed zakonem i legatem 183
Porażka w starciu z Johannesem Eckiem . 187
„Nadszedł czas mówienia” – pisma reformacyjne z 1520 roku 190
Brak rozwiązania w ostatniej chwili – apel do Leona X oraz wyznanie winy Hadriana VI .
198
Płomienny protest przeciwko papieskiemu Antychrystowi 200
2. Droga do Wormacji 202
Nadzieje pokładane w młodym królu Karolu 202
„Nawet wbrew woli wszystkich bram piekieł” . 207
Triumfalny pochód i cielesne cierpienia 212
3. Reformator i cesarz 216
Wywyższenie świętej wiary albo ewangeliczna reforma uniwersalna 216
„Sumienie usidlone przez słowo Boga” 219
Majestat usidlony przez czcigodnych przodków 224
Renegocjacje i odjazd Lutra . 228
Historyczne znaczenie wydarzeń w Wormacji . 233
IV. Początek morderczej pracy 237
1. Uchodźca w warownym grodzie i bohater rewolty . 237
Rozdroża historii świata . 237
„Żyje jeszcze, czy go już zamordowali?” . 239
Obecny w słowie i obrazie . 241
Reforma wyrąbana mieczami szlachty i władza ludu? . 244
„Ewangelia jest prawem dla ochotników i ludzi wolnych” . 250
2. Czas refl eksji i pracy . 253
Życie codzienne na Wartburgu 253
Pierwsze projekty ewangelickiej odnowy Kościoła . 261
„Narodziłem się dla moich Niemców” 268
V. Walka o rząd dusz we własnym obozie 277
1. Walka z „fałszywymi braćmi” 277
Reformacja przez „bunt i oburzenie”? . 277
Do Wittenbergi „pod o wiele większą ochroną” 281
Głosząc kazania, ponownie wziął ster w swoje ręce 285
Reformacja wyłącznie przez perswazję 287
Zwycięstwo nad Karlstadtem i prorocy z Zwickau . 290
„Kto nie zobaczył Lutra w Wittenberdze, ten w ogóle niczego nie zobaczył” 293
2. Przeciwko Müntzerowi oraz „mordercze roty chłopów” 294
Wolność chrześcijan jako wolność chłopów? 294
Luter albo Müntzer 301
Ucieczka pod skrzydła władzy . 305
Triumf Lutra i jego koszty 310
„Jego śmierć mam na sumieniu” 315
VI. Wejście w świat – małżeństwo, rodzina, duże gospodarstwo domowe .
317
1. Wesele jako znak w czasie apokalipsy . 317
Katarzyna von Bora 319
W poszukiwaniu żony . 321
Wesele – zelżony na ziemi, sławiony w niebie . 323
Nowe doświadczenia życiowe – seksualność i miłość małżeńska . 328
2. „Pan Katarzyn” 334
„Aby Doktor robił tak, jak ja chcę” . 334
Wielkie gospodarstwo w Czarnym Klasztorze . 336
Rozmowy przy stole 341
3. Dzieci są najmilszym zastawem w małżeństwie . 343
Miłość ojcowska. 344
Ojcowska surowość 348
CZĘŚĆ TRZECIA MIĘDZY PROFETYCZNĄ PEWNOŚCIĄ A DORAŹNĄ PORAŻKĄ
(1525-1546)
I. Ewangelicka odnowa Kościoła i społeczeństwa 353
1. Wittenberga jako miasto katedralne Lutra 353
Partykularna reformacja zamiast powszechnej reformy . 353
Stary Luter – pesymistyczny i niezmordowany 355
Chrześcijańskie cnoty mieszczańskie a dyscyplina moralna . 358
Duszpasterz i kaznodzieja . 364
W kancelarii głównej protestantyzmu 374
Podróże służbowe . 377
2. Wittenberska teologia między Rzymem a Zurychem 385
Kultura sporu 386
Przeciwko Erazmowi i humanistycznej wolnej woli 389
Realna obecność Chrystusa na ziemi – Wieczerza Pańska i chrzest . 398
Nauczanie akademickie . 410
Róża Lutrowa i pobożność Maryjna 413
3. Zmagania o ewangelicki porządek Kościoła oraz o chrześcijańskie wychowanie dzieci
416
Średniowieczne modele reform a nowy projekt reformacji 418
Początki Kościoła wspólnotowego – tzw. porządek skrzyni w Leisnig . 421
Wizytacje w Saksonii 426
Ewangelicka reforma generalna w szkole i rodzinie 433
Katechizm Lutra 439
Rachunek sumienia oraz spowiedź . 440
Skutki – nowożytne Kościoły oraz kultury wyznaniowe 442
II. „Lecz my, chrześcijanie, inną toczymy walkę” – wobec wyzwania świata
. 446
1. Kłótliwy podglądacz sejmu Rzeszy w Augsburgu . 450
Pojednawcze wezwanie cesarza 450
W królestwie kawek . 452
Zmagania wokół Confessio Augustana . 457
Nieufność a poczucie rzeczywistości . 463
Przeciwko ekumenii, rozmowom religijnym i soborowi . 467
2. Prawo do zawierania sojuszy i opór – biblijna doktryna polityczna 474
Z powrotem w Wittenberdze 474
Doradztwo polityczne w czasach kryzysu . 475
O dwóch królestwach i dwóch regimentach 477
Prawo do oporu a Związek Szmalkaldzki . 482
Przeciwko politycznemu katolicyzmowi oraz anabaptystom w Münster 488
Papieski sobór i „testament dla dobra religii” . 492
3. Dylemat heskiego podwójnego małżeństwa . 497
„Wyuzdana seksualność” czy „koniec podwójnej moralności”? . 497
Porównywalne przypadki w obozie katolickim 501
Duszpasterstwo a polityka 502
4. Gospodarka, społeczeństwo, światy przeżywane 507
Przeciwko lichwiarzom i spekulantom 511
Powołanie i stan . 516
O czarownicach i Cyganach . 521
Działanie chrześcijanina w świecie . 522
III. W zawierusze emocji – między pokorną radością życia a
apokaliptycznymi lękami . 526
1. Ziemskie rozkosze – malarstwo, poezja i muzyka . 528
„Ja bowiem nie trzymam z obrazoburcami” 528
„Gdy piszę, wszystko samo płynie” . 533
„Kocham muzykę” 539
„Aby słowo Boże dzięki śpiewowi wśród ludzi pozostało” 542
2. Eschatologiczne zagrożenie – Turcy i Żydzi 547
Pamfl ety przeciw Turkom między historią współczesną a historią zbawienia 549
Żydzi a świat przeżywany 554
Josel von Rosheim 562
Wczesne i późne publikacje poświęcone Żydom 566
„Wodnista żydowska krew” . 572
Myślenie eschatologiczne a obrona przed innowiercami . 574
IV. Umieranie w Chrystusie – „Wszyscyśmy żebracy, taka jest prawda”
579
Do Mansfeld na ratunek górnictwa i Kościoła ewangelickiego 581
Ostatnie kazania – przeciwko Turkom, Żydom i diabłu 587
Ostatnie przesłanie – umieranie w Chrystusie 592
Uroczystości żałobne, złożenie do grobu i komemoracja . 598
Jeszcze raz Reformator i cesarz 609
Luter a nowożytność – dialektyka klęski i sukcesu. Epilog . 617
Udział Lutra w zmianie świata 617
Koniec uniwersalizmu . 620
Sukces Lutra i jego przesłanki . 622
Nowożytne Kościoły wyznaniowe a kultury wyznaniowe 626
Państwo i polityka 629
Tolerancja i pluralizm . 632
Chrześcijanie i Żydzi . 635
Wolność i sumienie 636
Światowość wiary . 638
Podziękowania 641
Jerzy Kałążny, Posłowie . 643
Bibliografia 649
Wykaz ilustracji 679
Indeks osobowy 681
701 stron, Format: 14.5x21.0cm, opraa twarda
