Orgie słów
Terminologia misteriów w "Parafrazie Ewangelii wg św. Jana" Nonnosa z
Panopolis
Książka poświęcona jest terminologii misteriów w epickiej Parafrazie Ewangelii wg
św. Jana napisanej przez Nonnosa z Panopolis.
Temat ten jest podwójnie tajemniczy. Postać Nonnosa, późnoantycznego poety
greckiego z Egiptu, który najprawdopodobniej żył i tworzył w kosmopolitycznej
Aleksandrii w V w. n.e., do dziś pozostaje zagadką. Niemal wszystko, co możemy o niej
powiedzieć jest wynikiem naukowej spekulacji. Jest to tym bardziej frapujące, że Nonnos
uznawany jest za jednego z najważniejszych poetów późnej starożytności, a jego
spuścizna literacka, która oprócz Parafrazy obejmuje też monumentalny epos
poświęcony Dionizosowi, greckiego bogu wina, misteriów i rytualnej ekstazy, traktowana
jest dziś jako swoista summa antycznej kultury.
Nie mniej zagadkowe pozostają same starożytne misteria, sekretne kulty bóstw, w
których uczestniczyć mogli jedynie wtajemniczeni. Ich treść otoczona była ścisłą
tajemnicą, która do dziś pozostaje w dużej mierze nieprzenikniona, wiemy jednak, że
niosły one obietnicę lepszego losu za życia i po śmierci. Nie może więc dziwić, że
terminologia związana z inicjacją w misteryjne obrzędy, a zwłaszcza w najsłynniejszy
kult sprawowany w Eleusis ku czci Demeter i Kore oraz w bardzo rozpowszechnione misteria
Dionizosa, stała się w literaturze antycznej uniwersalną metaforą dążenia ku temu,
co prawdziwie boskie.
Decydująca rola w upowszechnieniu tej metafory przypadła dialogom platońskim, które
niezwykle sugestywnie przedstawiają uprawianie filozofii jako wtajemniczenie w misteria.
Przenośnie użyta terminologia misteryjna powraca potem nie tylko u autorów pogańskich,
lecz przenika także do zhellenizowanego judaizmu i antycznego chrześcijaństwa, gdzie
znajduje szeroki użytek w egzegezie Biblii. Istotną rolę pełni również w Parafrazie
Nonnosa z Panopolis.
Podziękowania / 9
Przedmowa / 11
Wykaz skrótów bibliograficznych / 15
Część I. Wprowadzenie
Rozdział 1. Starożytne misteria / 19
Rozdział 2. Terminologia misteriów / 29
Rozdział 3. Nonnos z Panopolis / 53
Rozdział 4. Zakres badań / 63
Rozdział 5. Terminologia misteriów w Parafrazie / 71
Część II. Jezus i Dionizos
Rozdział 1. Wesele w Kanie Galilejskiej / 89
Uwagi wstępne / 89
Analiza Par. II, 12–20 (= J 2,3) / 91
Uwagi końcowe / 109
Rozdział 2. Nieudane aresztowanie / 117
Uwagi wstępne / 117
Bakchiczny tłum. Analiza Par. VII, 172-182 (= J 7,45-49) / 119
Uwagi końcowe / 126
Rozdział 3. Modlitwa arcykapłańska / 129
Uwagi wstępne / 129
Analiza Par. XVII, 88–92 (= J 17,25-26a) / 130
Uwagi końcowe / 138
Część III. Misterium i misteria
Rozdział 1. Trzy paschy / 143
Uwagi wstępne / 143
Pierwsza Pascha. Analiza Par. II, 70–72, 110–115 i Par. IV, 204–205 / 144
Druga Pascha. Analiza Par. VI, 9–10 (= J 6,4) / 169
Trzecia Pascha. Analiza Par. XI, 222–227 i XII, 1–6 / 170
Uwagi końcowe / 175
Rozdział 2. Jezus i Samarytanka / 177
Uwagi wstępne / 177
Analiza Par. IV, 88–121 (= J 4,19–24) / 178
Uwagi końcowe / 191
Rozdział 3. Święto Namiotów / 193
Uwagi wstępne / 193
Święte wtajemniczenie. Analiza Par. VII, 31–34 / 194
Uwagi końcowe / 205
Część IV. Podsumowanie
Rozdział 1. Funkcje terminologii misteriów w parafrazie / 209
Między poezją a egzegezą / 209
Terminologia misteriów w egzegezie Parafrazy / 211
Podsumowanie / 217
Bibliografia / 219
Summary / 237
Indeksy / 23
286 stron, Format: 15.3x21.4, oprawa twarda z obwolutą
