Pedagogika i język
Perspektywa ponowoczesna
Głównym celem pracy jest rekonstrukcja wybranych wątków współczesnej filozofii
postmodernistycznej zorientowanej na kategorię języka w perspektywie możliwych
reinterpretacji na gruncie pedagogiki.
Inaczej (metaforycznie) rzecz ujmując, cel ten sprowadza się do znalezienia
odpowiedzi na pytanie, zadane pierwotnie przez Hilary’ego Putnama, a powtórzone przez
Jerzego Kmitę w tytule jego pracy: Jak słowa łączą się ze światem? Interesuje mnie
przede wszystkim świat wychowania, ponieważ zakładam, że to właśnie wychowanie jest
procesem elementarnym z punktu widzenia edukacji i jej zjawisk. Postmodernizm zasadniczo
zakwestionował postrzeganie wychowania w kategoriach waloryzujących jego jakość i
poszukujących optymalnej jego postaci na rzecz krytycznego i politycznego opisu tej
praktyki w społeczeństwie uwikłanym w mechanizmy wiedzy i władzy. Jednocześnie
ponowoczesność zaproponowała zupełnie nowy język owego krytycznego opisu, język, który
rezygnując ze statusu narzędzia, uzyskał wymiar konstruowania rzeczywistości, znosząc
jej dotychczasowe fundamentalistyczne i esencjalistyczne atrybuty. Ponieważ język już
nie tylko opisuje, lecz także tworzy rzeczywistość (wychowania), to pytanie Putnama
nabiera w pedagogice szczególnego znaczenia. Taka performatywna i autoreferencyjna
perspektywa języka utrzymuje bowiem pytanie o jakość wychowania, a nie tylko opisu,
dzięki temu, że proces ten został przynajmniej częściowo przeniesiony na poziom
języka z jego nowymi kategoriami w ujęciu postmodernistycznym. Język
postmodernistycznie interpretowanej edukacji stał się dzięki temu przestrzenny,
performatywny i metaforyczny, a rezygnując z dualistycznych rozróżnień, pozbawił
pedagogikę jej tradycyjnych roszczeń przenoszących odpowiedzialność za wychowawcze
wybory na tamtą stronę dyskursu.
WSTĘP 7
1. PEDAGOGIKA I FILOZOFIA. W stronę ponowoczesności 13
1.1. Zakresowe i funkcjonalne rozumienie filozofii a sposoby myślenia o edukacji 13
1.2. Końce filozofii a redefinicje statusu pedagogiki 21
1.3. Punkty orientacyjne epistemologii postmodernistycznej 26
1.3.1. Geneza postmodernizmu – wokół Welschowskich obszarów wieloznaczności pojęcia
27
1.3.2. Epistemologia postmodernizmu w służbie języka ponowoczesnego. Z modernizmem w
tle 31
1.3.3. (Post)model pedagogiki – szkic w kontekście języka 40
1.4. (Anty)humanizm ponowoczesny a język. Z edukacją w tle 43
1.5. Od zmierzchu filozofii do końca metafizyki i gloryfikacji języka 56
2. JĘZYK I FILOZOFIA. Wokół zwrotu lingwistycznego 69
2.1. Wprowadzenie 69
2.2. Konteksty problemowo-historyczne filozofii języka. W stronę emancypacji języka
71
2.3. Podstawowe obszary namysłu nad językiem 81
2.3.1. Parole 82
2.3.2. Langue 85
2.3.3. Referencja 89
2.4. Radykalne odwrócenie perspektywy Locke’a a zmiany w uprawianiu filozofii i
postrzeganiu kultury 92
3. JĘZYK I METODA. Od teorii do narracji 97
3.1. Paradygmaty, paradogmaty czy zwroty w humanistyce – pedagogice 97
3.1.1. Paradygmat – pomiędzy consensus omnium a „sposobami użycia języka”
100
3.1.2. Paradogmaty 103
3.1.3. Zwroty w humanistyce jako semiosferze 104
3.2. Ponowoczesne spory niekonkluzywne a koherencja i ciągłość wiedzy pedagogicznej
108
3.3. Pedagogika wobec metod analizy problemu języka ponowoczesności 116
4. JĘZYK I PEDAGOGIKA. Od dyskursu o języku do języków dyskursu w pedagogice
123
4.1. Wertykalna i horyzontalna perspektywa języków pedagogiki 123
4.2. Kategorie ponowoczesnego języka pedagogiki 127
4.2.1. Antyfundamentalizm – czy na pewno principiis non est diputandum 127
4.2.2. Antyesencjalizm – od istoty do przygodności 135
4.2.3. Metaforyczność, czyli dlaczego Platon wykluczył poetów z Państwa 143
4.2.4. Performatywność 157
4.2.5. Przestrzenność czająca się na obrzeżach dyskursu 166
5. EGZEMPLIFIKACJE. W stronę praktyk i konsekwencji używania języka
ponowoczesnego 175
5.1. Josef Mitterer i nie-dualizujący sposób mówienia 175
5.2. Stanley Fish i wspólnoty interpretacyjne 184
5.3. Richard Rorty – człowiek jako istota opisująca 193
ZAKOŃCZENIE. Jak słowa łączą się ze światem… wychowania 199
BIBLIOGRAFIA 205
214 stron, Format: 16.0x23.0cm, oprawa miękka