Gry uliczne w wykluczenie społeczne w przestrzeni miejskiej
Perspektywa resocjalizacyjna
Małgorzata Michel stawia sobie za cel „zaprezentowanie zjawiska specyfiki
wykluczenia społecznego w przestrzeniach miejskich poprzez badanie symboli i inskrypcji
pozostawionych na murach przez dzieci ulicy i członków gangów młodzieżowych, […] które
są niezbywalnym elementem prowadzonych w przestrzeniach miejskich »gier ulicznych« w
wykluczenie społeczne, pełnią funkcje socjalizacyjne, stanowią element strategii i
podejmowanych na scenie wykluczeń ról społecznych, tworzą kulturę wizualną ulicy, a
przez to są »grypsem« drugiego życia miasta”. Z tak nakreślonych badań i analiz
Autorka wyprowadza wiele wniosków dla pedagogiki resocjalizacyjnej w działaniu,
kreującej odpowiednie procesy wychowawczego oddziaływania w wykluczonych przestrzeniach
miejskich, odwołując się w tym względzie zwłaszcza do paradygmatu interpretatywnego i
mieszczących się w nim założeń symbolicznego interakcjonizmu, a także do dokonań
pedagogiki społecznej w zakresie meliorowania i przekształcania zaniedbanych kulturowo
środowisk wychowawczych, opierając się na potencjale pedagogicznym tych społeczności.
Książka Gry uliczne w wykluczenie społeczne w przestrzeni miejskiej wnosi do pedagogiki
resocjalizacyjnej ważne wątki teoretyczne wyjaśniające mechanizmy marginalizacji oraz
wykluczenia społecznego dzieci i młodzieży żyjących i wychowujących się w szczególnie
upośledzonych socjalnie i kulturowo rejonach wielkich miast. Autorka analizuje również
liczne przesłanki prakseologiczne do kreowania odpowiednich oddziaływań
resocjalizacyjnych skoncentrowanych nie tyle na wykolejonych społecznie jednostkach, ile
na zdezorganizowanych czy też dysfunkcjonalnych środowiskach wychowawczych, jakimi
pozostają analizowane w pracy dzielnice miast.
Proponowane przez Małgorzatę Michel rozwiązania kreujące działania resocjalizacyjne
wykorzystujące potencjały tkwiące w wykluczonych przestrzeniach miast wnoszą do teorii
i praktyki resocjalizacyjnej niezmiernie ważny i niestety dość niechętnie podejmowany
wątek badawczy i aplikacyjny. Z tego też względu uznaję rozprawę za dzieło
oryginalne i wnoszące nowe wątki teoretyczno-metodologiczne i prakseologiczne dla współczesnej
pedagogiki resocjalizacyjnej.
Z recenzji prof. dr. hab. Wiesława Ambrozika
WPROWADZENIE
9
1. MIASTO JAKO MIEJSCE I INTERDYSCYPLINARNA PRZESTRZEŃ BADAŃ 29
1.1. Z historii badań nad miastem. Problemy wybrane 29
1.1.1. Odkrywanie miasta. Miasto jako miejsce i przedmiot doświadczenia
fenomenologicznego 43
1.1.2. Miasto jako teatr. Dramaturgiczna perspektywa badania miasta 49
1.1.3. Semiotyka miasta. Miasto jako przestrzeń dyskursu 58
1.2. Tradycja szkoły chicagowskiej w badaniu związków przestrzeni miejskiej z działaniami
grup wykluczonych społecznie 63
2. MARGINESY I PERYFERIE ŻYCIA SPOŁECZNEGO W MIEŚCIE. WYKLUCZONE TOŻSAMOŚCI
73
2.1. Wokół pojęć: marginalizacja i wykluczenie społeczne. Wymiary obiektywne i
subiektywne społecznego wykluczenia 73
2.1.2. Związki wykluczenia społecznego z kulturą ubóstwa (culture of poverty) i pojęciem
underclass 98
2.2. Światy społeczne na peryferiach: dzieci na ulicy i gangi młodzieżowe 108
2.3. Z badań nad tożsamością w obszarze nauk społecznych. Resocjalizacyjne aspekty
problematyki ludzkiej tożsamości 124
2.3.1. Genius loci a tożsamości wykluczone 144
3. PRZESTRZENIE WYKLUCZONE – WYKLUCZAJĄCE PRZESTRZENIE. UCZESTNICTWO SPOŁECZNE
WYKLUCZONYCH W ŻYCIU MIASTA 156
3.1. Bez-miejsca, miejsca i nie-miejsca w przestrzeniach miejskich. Heteropologiczna
perspektywa rekonstrukcji badanego świata 156
3.2. Gettoizacja miejskich przestrzeni a społeczna aktywność wykluczonych 166
4. TEORETYCZNO-METODOLOGICZNE PODSTAWY BADAŃ „GIER ULICZNYCH” W WYKLUCZENIE
SPOŁECZNE W PRZESTRZENI MIEJSKIEJ 179
4.1. Paradygmat interpretatywny w opisie rzeczywistości społecznej 179
4.2. Resocjalizacja w perspektywie interakcjonizmu symbolicznego 183
4.3. Podejście etnograficzne w pedagogice resocjalizacyjnej 200
4.3.1. Obraz w badaniach pedagogicznych i fotograficzne reprezentacje światów badanych w
świetle etnografi i wizualnej 206
4.4. Model badań własnych 218
4.4.1. Proces badawczy i procedura badawcza: Metodologia Teorii Ugruntowanej jako
strategia zbierania danych i opracowania materiału badawczego 223
4.4.2. Wizualna Teoria Ugruntowana jako metodologia analizy danych wizualnych 230
4.4.3. Charakterystyka światów badanych: getta biedy i ulica 235
4.4.4. Uczestnicy światów badanych: dzieci na ulicy i gangi młodzieżowe 250
4.4.5. Metody, techniki i narzędzia badawcze 255
4.4.5.1. Obserwacja uczestnicząca z użyciem aparatu fotograficznego 259
4.4.5.2. Wywiad swobodny 268
4.4.5.3. Wywiad z użyciem fotografii 272
4.4.5.4. Fotograficzna lista tematyczna 273
4.4.6. Zasady triangulacji badawczej przyjęte w pracy 275
4.5. Społeczne usytuowanie badacza w badaniach jakościowych. Pedagog resocjalizacji jako
badacz miasta 277
4.6. Problemy metodologiczne i etyczne w jakościowym badaniu miasta. Perspektywa
autobiograficzna 290
5. „GRY ULICZNE” W WYKLUCZENIE SPOŁECZNE W PRZESTRZENIACH MIASTA 304
5.1. Kto rządzi miastem i kto ma prawo do przestrzeni? Reżimy miejskie i zarządzanie
miejską przestrzenią w drugim życiu miasta. Symboliczno-interakcyjny wymiar
konstruowania i rekonstruowania ładu społecznego w drugim życiu miasta 304
5.2. Ekspozycja wykluczonej tożsamości w przestrzeniach miasta. „Znaki istnienia” i
„znaki więzi” na murach i ulicach miast 315
5.3. Socjalizacja dzieci na ulicy do gangów i zorganizowanych grup przestępczych na
scenie miasta 356
5.4. Zastosowanie teorii gier do próby wyjaśnienia mechanizmów wykluczenia społecznego
w przestrzeniach miasta 370
5.4.1. „Gry uliczne” gangów młodzieżowych w przestrzeni miejskiej, czyli „teatralność
ulicznych zbrodni” 379
5.5. Getta biedy jako miejsca wykluczeń uczestniczących młodzieży. Role społeczne i
strategie adaptacyjne miejskich graczy w drugim życiu miasta 389
5.6. Konstruowanie „tożsamości oporu” warunkiem przetrwania w przestrzeni miasta. Od
„tożsamości oporu” do „tożsamości projektu” 407
6. WYKLUCZONE PRZESTRZENIE MIEJSKIE I ICH „DRUGIE ŻYCIE” JAKO WYZWANIE DLA
WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGIKI RESOCJALIZACYJNEJ W DZIAŁANIU 420
ZAKOŃCZENIE 452
BIBLIOGRAFIA 455
502 strony, Format: 16.0x24.0cm, oprawa twarda
