Sowietyzacja Polski w 1920 roku
Tymczasowy Rewolucyjny Komitet Polski oraz jego instytucje latem i jesienią tegoż
roku
Do decyzji utworzenia na ziemiach centralnej Polski radzieckiej republiki bolszewiccy
przywódcy powrócili latem 1920 roku w czasie sukcesów armii Frontu Zachodniego Michaiła
N. Tuchaczewskiego. Bezpośrednim wykonawcą sowietyzacji Polski zostało utworzone 19
lipca w Moskwie, przez Biuro Organizacyjne KC RKP (b), nowe Polskie Biuro (Polbiuro). W
jego składzie znaleźli się Feliks Dzierżyński (przewodniczący) oraz Julian
Marchlewski, Feliks Kon, Edward Próchniak i Józef Unszlicht. Zgodnie z postanowieniem
Biura Politycznego KC RKP (b) z 23 lipca Polbiuro na ziemiach polskich występowało pod
nazwą Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (TKRP). W tym jednak przypadku przewodniczył
mu Marchlewski. Łączność z Moskwą i Leninem utrzymywał F. Dzierżyński. Rezydujący
w Białymstoku TKRP nie nawiązał stałej łączności z KC Komunistycznej Partii
Robotniczej Polski i pracował bez udziału jego najważniejszych działaczy. Liczył się
z tymczasową władzą rewolucyjną, aktywną do czasu zdobycia Warszawy przez Czerwoną
Armię i zebrania w niej Rady delegatów robotniczych, żołnierskich i chłopskich. TKRP
wydał dekrety nacjonalizujące przedsiębiorstwa przemysłowe, banki i majątki ziemskie.
Nie zdecydował się jednak na przekazanie części przejętej ziemi chłopom. Jego
członkowie nie określili też, mimo nalegań Lenina, swojego stosunku do drobnej
własności chłopskiej. Zakładali w miejsce rad wojenno-rewolucyjnych powoływanych
przez jednostki Czerwonej Armii własne rady i komitety. Traktowano je jako rewolucyjną
administrację odpowiedzialną za przebieg pierwszych i fundamentalnych reform
gospodarczych, własnościowych i społecznych. Ich autorytet w lokalnych
społecznościach okazał się niewielki. Przy tym wielu członków rad i komitetów nie
rozumiało lub nie utożsamiało się z bolszewickimi hasłami i programami. Nie
przyniosła pozytywnych rezultatów inicjatywa sformowania Polskiej Czerwonej Armii. Działalność
TKRP, a następnie Polbiura zakończyła klęska Czerwonej Armii na linii Wisły, potem
nad Niemnem. Po opuszczeniu centralnych ziem polskich TKRP zaprzestał działalności, a
Polbiuro zmieniło swój skład osobowy i otrzymało od KC RKP(b) nowe obowiązki,
związane przede wszystkim z aktywnością polskich środowisk komunistycznych w
radzieckiej Rosji.
Wstęp / 7
1. Polscy komuniści i radykałowie wobec koncepcji radzieckiego państwa
polskiego. Kraj (grudzień 1918 – 1 sierpnia 1920) / 21
2. Polscy komuniści w Rosji wobec koncepcji radzieckiego państwa polskiego
(grudzień 1918 – czerwiec 1920) / 63
3. KC RKP(b), RKL i dowództwo Czerwonej Armii wobec kwestii polskiej (grudzień
1918 – lipiec 1920) / 101
4. TKRP w Białymstoku i Wyszkowie (30 lipiec – sierpień 1920) / 143
5. Na prowincji (lipiec – sierpień 1920) / 199
6. TKRP i Polbiuro jesienią 1920 roku / 249
7. Odmienne drogi i doświadczenia: TKRP i Galrewkom w 1920 roku / 277
Zakończenie / 301
Bibliografia / 311
Wykaz skrótów / 323
Summary / 329
Indeks nazwisk / 331
340 stron, Format: 15.0x21.0cm, oprawa miękka