Przemoc antyżydowska i wyobrażenia społeczne.
Pogrom białostocki 1906 r.
Publikacja poświęcona dziejom pogromu białostockiego w 1906 r., a zarazem ważny
głos w dziedzinie teorii i metodologii badań nad pogromami.
Autor krytycznie ocenia dotychczasowe badania pod kątem przyjętych paradygmatów
badawczych. Dokonuje gruntownej analizy źródeł dotyczących pogromu białostockiego, a
jednocześnie na przykładzie Białegostoku pokazuje zjawiska i pojęcia ogólne, m.in.:
miasto jako przestrzeń pogromu, pogrom jako interakcja społeczna, pogrom jako spisek i
zemsta, pogrom jako konflikt polityczny czy wreszcie skutki pogromu – budowanie nowego
ładu. Przedstawia też dyskusję toczącą się wokół samej definicji pogromu.
Historie pogromów Żydów wciąż wzbudzają gorące dyskusje. Wbrew pozorom stan wiedzy
o tych tragicznych wydarzeniach, bez względu na okres, w jakim miały miejsce, jest
wciąż niewystarczający. Społeczną wyobraźnię wypełniają obrazy przemocy
antyżydowskiej, które często mają się nijak do wniosków wypływających ze źródeł
historycznych.
Autor ukazuje, jak doszło do wykształcenia się dominującego w świadomości
społecznej schematu opisu pogromu Żydów. Odkrywa przed czytelnikami kolejne etapy
procesu, który doprowadził do utrwalenia się legendy, że pogromy były organizowane i
przeprowadzane przez czynniki w pewien sposób „zewnętrzne“ wobec lokalnych
społeczności (przez władze, okupantów itp.). Pisze o tym, kiedy i z jakich powodów
społeczności te oczyszczano z podejrzeń o udział w pogromach.
Pogrom Żydów w Białymstoku w 1906 r., przedstawiony w publikacji na podstawie nowych
materiałów źródłowych, odegrał w budowaniu tych wyobrażeń znaczącą rolę.
Historie napisane po tym tragicznym zdarzeniu posłużyły jako schemat z powodzeniem
wykorzystywany do opisu innych pogromów, także tych, do których doszło w czasie
drugiej wojny światowej i tuż po niej.
Podziękowania
11
Wykaz skrótów
13
Wstęp
.
15
Źródła
.
23
Stan badań i metodologia
. 27
Historia obowiązująca: od Pawła Korca do Abrahama Aschera 35
Wyobrażenia społeczne
1. Historie relacjonujące: pierwsze głosy i opinie
. 45
1.1. Od yellow press do upolitycznienia pogromu
. 48
1.2. Poruszyć ulicę – komunikacja bezpośrednia
. 65
1.3. Hybryda: fotoopowieści
. 78
1.4. Historie dyplomatyczne
. 95
2. Historia, polityka i schematy interpretacyjne
106
2.1. Spór o pogromy: Szymon Dubnow versus S. An-Ski i Włodzimierz Żabotyński
109
2.2. Między historią a polityką: paradygmat badawczy .
123
2.3. Ukryty mecenat i kultura popularna
. 135
3. Historiografie: utrwalanie schematów interpretacyjnych .
160
3.1. Metahistorie
.
162
3.2. Historie marksistowskie
. 173
3.3. Historie „żydowskie”
. 183
3.4. Historie „polskie” i „rosyjskie”
192
3.5. Historie lokalne
. 194
Praktyka przemocy zbiorowej
4. Żydzi i nie-Żydzi: Białystok jako miejsce pogromu
. 217
4.1. Białystok na przełomie XIX i XX w.: sytuacja demograficzna i społeczna
220
4.2. Białystok: trzy spojrzenia
238
4.3. Doświadczenia przemocy zbiorowej wobec Żydów w mieście 246
5. Pogrom jako interakcja
260
5.1. Aktorzy dramatu
. 263
5.2. Pogrzeb, plotka i procesja: interakcja symboliczna
283
5.3. Białostocka „wojna domowa”
295
6. Pogrom jako spisek i zemsta: Szeriemietow i Dierkaczow 307
6.1. Biografie (nie)równoległe
309
6.2. Spisek czy konflikt personalny?
. 315
6.3. Czy ma znaczenie, jak się umiera?
. 319
6.4. Krwawa zemsta?
. 323
7. Pogrom jako konflikt polityczny
328
7.1. Śledztwa: polityka praworządności
331
7.2. Reakcje: partie, instytucje, środowiska
341
7.3. Pogrom i dyplomacja
. 350
8. Ofiary pogromu
367
8.1. Zabici
370
8.2. Metody zabijania
384
8.3. Inni poszkodowani
. 387
9. Pogrom jako punkt zwrotny: budowanie nowego ładu 392
9.1. Straty materialne
. 393
9.2. Emocje: strach i wstyd
395
9.3. Niwelowanie skutków pogromu
. 408
9.4. Kiedy skończył się pogrom białostocki?
. 414
10. Pogrom białostocki a inne pogromy
423
10.1. Pogrom białostocki a inne pogromy Żydów w Rosji na początku XX w
.
425
10.2. Pogrom białostocki a pogromy Żydów w zaborze pruskim i Galicji 432
10.3. Pogrom białostocki a pogromy nie-Żydów
. 435
10.4. Wokół definicji pogromu
439
Zakończenie: praktyka przemocy antyżydowskiej a wyobrażenia społeczne
.
443
Bibliografia
467
Streszczenie angielskie
. 491
Streszczenie rosyjskie
494
Spis tabel i wykresów
. 498
Spis fotografii
499
Indeks nazwisk
.
500
Indeks pojęć
.
509
514 stron, Format: 17.1x24.2, oprawa twarda