Fantomowe ciało króla
Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą
Książka jest propozycją przepisania historii Polski oraz opisania jej społeczno-kulturowej
tożsamości przy pomocy narzędzi teoretycznych, które albo w ogóle, albo w niewielkim
tylko stopniu wykorzystano kiedykolwiek w tym celu – teologii politycznej, Lacanowskiej
psychoanalizy, teorii systemów-światów, studiów postkolonialnych, ontologii wydarzenia
Alaina Badiou czy teorii hegemonii.
Tytułowa figura „fantomowego ciała króla” nawiązuje do koncepcji „dwóch ciał
króla” przedstawionej niegdyś błyskotliwie przez Ernsta Kantorowicza w książce pod
takim samym tytułem. Poprzez metaforę fantomowego ciała Sowa opisuje I Rzeczpospolitą,
której kondycję determinował przede wszystkim szereg braków. Pokazuje, że począwszy
od śmierci Zygmunta II Augusta, ostatniego dziedzicznego króla Polski i Litwy,
Rzeczpospolita nie istniała jako państwo w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale była
raczej fantomem, urojeniem, wyobrażeniem, uroszczeniem. Owo nieistnienie położyło się
cieniem na losach Polski od wczesnej nowoczesności wieków XVI i XVII, przez rozbiory aż
po czasy współczesne. Fantomowe ciało króla nie jest jednak typową pracą historyczną.
Jej przedmiot to przede wszystkim współczesna Polska i jej problemy z nowoczesnością.
Na kartach książki w zaskakujący i – jak się okazuje – inspirujący sposób
Wallerstein spotyka się z Gombrowiczem, Brzozowski z Lacanem, Lefort z Andersonem a
Gramsci i Laclau ze staropolskimi sarmatami, aby wyjaśnić zagadkę, jaką była i jest
Polska.
Jan Sowa (ur. 1976) – studiował filologię polską, psychologię i
filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie oraz na Uniwersytecie Paryż VIII w
Saint-Denis. Doktor socjologii, pracownik naukowy Katedry Kultury Współczesnej UJ. Jest
autorem około stu tekstów opublikowanych w Polsce i zagranicą oraz dwóch książek:
Sezon w teatrze lalek i inne eseje (2003) i Ciesz się, późny wnuku. Kolonializm,
globalizacja i demokracja radykalna (2007).
PODZIĘKOWANIA .6
WPROWADZENIE .7
„Interpol” .7
Zderzenie cywilizacji 10
Między Wschodem a Zachodem .12
(Samo)kolonizacja .20
„Pro domo sua” 25
Projekt i metoda 28
Zmagania z nowoczesną formą .30
W stronę nowej konceptualizacji polskiego habitusu narodowego 34
Mini-przewodnik: Jak czytać „Fantomowe ciało króla”? 44
WSPANIAŁY XVI WIEK 47
Prezentyzm vs. historyzm. Długie trwanie jako kategoria eksplikacyjna 47
Długie trwanie 51
Pojedynczość Europy 54
Przewagi Europy . 59
Żegluga 60
Pożytki z braku uprzywilejowania .64
Kapitalizm, czyli nowy reżim produkcji pieniądza . 66
Balans sił .71
Mechanizmy feudalizmu 80
Dziedzictwo antyku.86
Kryzys późnego średniowiecza .90
Kwestia genezy kapitalizmu. Dygresja metodologiczna 100
EKONOMIA POLITYCZNA PERYFERYJNEGO IMPERIUM AGRARNEGO 109
Tymczasem w Polsce. 109
Pojedynczość Polski .111
Biopolityczna republika zbożowa 126
Spichlerz Europy? 131
Jak to się mogło stać? . 143
Dygresja teoretyczna: rozwój niedorozwoju, czyli zależność jako kategoria
eksplikacyjna . 154
Zależność a sprawa polska 162
Pierwszy Trzeci Świat, czyli równowaga zacofania . 173
Pejzaż kolonialny .183
Warunki wymiany (terms of trade) . 186
Problemu wymiany ciąg dalszy: struktura i funkcja . 189
Szlachta jako elita kompradorska 196
Peryferyjne zmagania z formą 199
FANTOMOWE CIAŁO KRÓLA 207
Ostatnia wycieczka do królestwa ekonomii, w czasie której napotkamy jego
nieprzekraczalne granice . 207
Kryzys XVII wieku 209
Pułapka zacofania 212
Smutek peryferii 218
„Idiotyzm życia wiejskiego” 226
Pożytki z teologii politycznej . 231
Fantomowe ciało króla 236
Rozpad .248
Przedwczesna odpowiedź Realnego 252
Sarmacki fantazmat 259
Od kryptokolonializmu do projektu kolonialnego . 273
POPULISTYCZNY ROZUM SZLACHTY . 285
„Demokracji szlacheckiej nigdy nie było” . 285
Rozum populistyczny po polsku . 291
Szlacheckie hegemonie .296
Okres egzekucyjny 299
Hegemonia magnatów 303
Pustka „złotej wolności” . 307
Magnackie mafi e 313
Ekspansja! 319
Polonizacja – kolonizacja . 323
Polska Kompania Kresowa – witajcie na stepach Realnego 327
Nędza kresowego multikulturalizmu 334
Bunty heterogeniczności .340
Złamane imperium 345
PUSTKA, KTÓRĄ NAZWANO NARODEM 351
Zagadka I RP 351
Rzeczpospolita Lacanowska? 354
Upór znaczących .364
Brak jako Realne . 371
Twarde jądro halucynacji . 378
Powroty Realnego – od Radnot do Westerplatte 382
Rzecz(pospolita), czyli Antygona zawsze umiera dwa razy . 387
Alienacja i separacja . 396
Nieudana separacja 403
Polska . 410
Rozbiory – tryumf nowoczesnej formy . 421
RZECZPOSPOLITA POSTKOLONIALNA . 431
Pejzaż postkolonialny 431
Postkolonializm a sprawa polska 435
„Zachodnio-centryczny” charakter teorii postkolonialnej jako takiej .440
Schematy pojęciowe i wyjaśniające dominujące w polskiej tradycji intelektualnej 442
Problemy z polskim wizerunkiem narodowym .443
Egzorcyzmowanie Marksa .444
Kresy: od heterogeniczności do „subalterns” 448
Od imperium do peryferium .455
Wyścig po Europę Środkowo-Wschodnią .458
Mimikra mimo woli .468
W Polsce, czyli w Trzecim Świecie 476
Co by było, gdyby. .485
ZAMIAST ZAKOŃCZENIA: NOSTALGIA, BOHATEROWIE I MIEJSCA PAMIĘCI RZECZYWISTOŚCI
POSTKOLONIALNEJ 495
Kresy – życie po życiu polskiego projektu kolonialnego .495
Dom, którego nigdy nie było 504
Bohaterowie czy buntownicy? 514
Miejsca pamięci . 520
Poza postkolonializm i peryferie 524
BIBLIOGRAFIA .537
INDEKS NAZWISK . 557
584 strony, Format: 13.5x20.5cm, oprawa miękka
