Maści, żele, kremy, spraye i pozostałe preparaty do stosowania zewnętrznego w
chorobach i obrażeniach narządu ruchu
Z satysfakcją oddajemy do dyspozycji czytelników publikację książkową pt. „Maści,
żele, kremy, spray’e i pozostałe preparaty do stosowania zewnętrznego w chorobach i
obrażeniach narządu ruchu” – z przekonaniem o zasadności i potrzebie jej wydania.
Podstawowym celem i zadaniem książki jest prezentacja i usystematyzowanie wiedzy na
temat wszystkich produktów leczniczych do stosowania przezskórnego (inaczej zewnętrznego,
miejscowego) w leczeniu rozlicznych chorób i obrażeń narządu ruchu (następstwa urazów,
schorzenia ortopedyczne, reumatologiczne, neurologiczne i in.), dostępnych na polskim
rynku. Dostępność i możliwość nabycia każdego leku jest w obecnych czasach
praktycznie nieograniczona. Pacjent ma możliwość wykupienia leku zaleconego i
przepisanego przez lekarza na recepcie, skorzystania z ogólnodostępnego preparatu
leczniczego OTC (z ang. over the counter, czyli ponad ladą), jak również zamówienia i
sprowadzenia większości tych środków przez internet.
Większość z dostępnych obecnie w Polsce preparatów leczniczych jest (lub powinna
być) oficjalnie zarejestrowana w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów
Medycznych i Produktów Biobójczych (URPL) i dostępna w aptekach. W tej grupie środków
znajdują się oczywiście leki ordynowane przez lekarza (leki recepturowe), co umożliwia
stały nadzór nad terapią zarówno ze strony lekarza prowadzącego, jak również
farmaceuty w aptece, który na każdym etapie leczenia może (i ma obowiązek) służyć
radą odnośnie do konkretnego preparatu. Natomiast produkty bez recepty (czyli OTC),
chociaż zazwyczaj zarejestrowane w URPL i w większości dostępne w aptekach, mogą być
sprzedawane również poza aptekami. W takiej sytuacji pacjenci nie mogą już liczyć na
fachową pomoc farmaceuty, posiłkując się informacjami zawartymi w ulotce i
realizując, coraz powszechniejszą obecnie, formę „samoleczenia”. Ponadto należy
pamiętać, że, zgodnie z obowiązującymi przepisami, produkty mogą mieć „podwójną”
kategorię dostępności. Z jednej strony funkcjonują jako leki wydawane wyłącznie na
receptę, ale mogą być dostępne także w sprzedaży „odręcznej”, a czynnikami, które
różnią te formy, są często ograniczone wskazania do stosowania, wielkość opakowania
lub nazwy handlowe. Substancje zarejestrowane jako OTC powinny być w tym przypadku
stosowane w leczeniu krótkotrwałym, kiedy możliwe jest postawienie „samodiagnozy”
przez pacjenta, a w sytuacji braku efektu po kilkudniowej terapii, zalecana jest
konsultacja lekarska. Sprawę komplikuje dodatkowo, funkcjonujący obecnie system tzw.
importu równoległego, co sprawia, że ten sam produkt leczniczy może być dostępny pod
różną nazwą handlową, dystrybuowany przez różne podmioty, jak również różnić
się ceną.
Rynek obejmujący tę grupę leków stanowi istotną część rynku farmaceutycznego. Z
dostępnych danych wynika, że obecnie co czwarty lek sprzedawany w Polsce, to środek
wydawany bez recepty, a korzysta z nich od 60 do 90% potrzebujących, najczęściej w
przypadkach najprostszych schorzeń – w tym chorób i obrażeń narządu ruchu.
Według IMS Health (firmy zajmującej się analizą rynku farmaceutycznego), Polacy
zajmują piąte miejsce w Europie pod względem stosowania preparatów OTC, a trzecie
miejsce na świecie (!) pod względem zażywania leków przeciwbólowych.
Biorąc pod uwagę popyt na wszystkie leki (tzn. recepturowe i nierecepturowe
łącznie), w ciągu kilkunastu ostatnich lat zanotowano w Polsce prawie 4-krotny wzrost w
ujęciu wartościowym, a pod względem liczby opakowań przypadających na głowę
statystycznego mieszkańca zajmujemy drugie (po Francji) miejsce w Europie.
W objawowym samoleczeniu chorzy często postępują chaotycznie, kupując kilka leków
na tę samą dolegliwość, nie zdając sobie sprawy, że często, pod różnymi nazwami
handlowymi, mogą się kryć podobne preparaty zawierające powtarzające się składniki.
Postępując w ten sposób, nieświadomie mogą przekroczyć dawkę bezpieczną (np.
paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne w leczeniu bólu) i narazić się na
przedawkowanie oraz interakcję poszczególnych składników zawartych w różnych
preparatach. Oczywiście do takiej sytuacji może dojść także przy stosowaniu leków
recepturowych, które, jak każdy preparat leczniczy, charakteryzują się niepożądanymi
objawami ubocznymi, ale w tym przypadku pacjent zawsze może skorzystać z porady lekarza
prowadzącego lub farmaceuty. Natomiast w przypadku zastosowania preparatu OTC (którego
nazwy i działania lekarz lub farmaceuta może nawet nie znać!), chory pozostaje
bezradny. Stąd potrzeba stałego uaktualniania informacji i sukcesywnej edukacji
środowiska medycznego (lekarzy wszystkich specjalności, farmaceutów, specjalistów
fizjoterapii i in.) w tym zakresie.
Należałoby w tym miejscu postawić pytanie: czy stosowanie dostępnych aktualnie leków
i preparatów medycznych jest całkowicie bezpieczne? Z jednej strony wszystkie preparaty
dopuszczone do obrotu w Polsce powinny zostać oficjalnie zarejestrowane przez Urząd
Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych i dokładnie
przebadane, a więc, z założenia, bezpieczne. Z drugiej jednak, nie wszystkie preparaty
(patrz 316 pozycji zamieszczonych w II rozdziale książki) zostały zgłoszone do
rejestracji, a, zgodnie z obowiązującymi uregulowaniami prawnymi (!!!), są dostępne
bez jakichkolwiek ograniczeń. Ponadto należy podkreślić, że bardzo istotna jest
umiejętność posługiwania się lekiem (bezpieczna terapia). Lek/ preparat leczniczy
często jest niewłaściwie stosowany (dawkowanie, interakcja), źle przechowywany, chorzy
pobieżnie (lub wcale!) czytają informacje o leku i jego objawach ubocznych itp.
Stąd bezwzględna potrzeba realizacji działań informacyjno-edukacyjnych skierowanych
do przedstawicieli ochrony zdrowia, a następnie do całego społeczeństwa. Takie
projekty, jak ogólnopolska Kampania „Lek bezpieczny” czy infolinia „Ulotka Audio”
wdrożone przez URPL, akcja „LEKkomyślność” realizowana przez Samorząd woj.
Zachodniopomorskiego lub konferencje naukowo-szkoleniowe dla lekarzy i fizjoterapeutów
organizowane cyklicznie przez Fundację Edukacji Medycznej, Promocji Zdrowia, Sztuki i
Kultury ARS MEDICA (szczegóły na www.medsport.pl/kongresy), to optymistyczne działania
mające na celu poprawę istniejącej sytuacji. Autorzy są przekonani, że także
publikacja książkowa, którą Czytelnik ma przed sobą, w pełni i profesjonalnie
wpisuje się w tę, istotną dla zdrowia publicznego, ogólnopolską potrzebę.
Aktualnie nie ma na polskim rynku publikacji, która umożliwiłaby dostęp do spisu
takich preparatów i wykorzystywanie ich w terapii przez lekarzy różnych specjalności,
fizjoterapeutów, jak również dokonanie wyboru przez pacjentów. Ponieważ także
farmaceuci mają ograniczoną dostępność do takiej wiedzy i niekiedy brakuje im
możliwości udzielenia wiarygodnej i rzetelnej porady na temat danego preparatu, którego
nazwy nie ma w urzędowym spisie leków, a klient apteki domaga się informacji, jesteśmy
przekonani o konieczności przygotowania i upowszechnienia ww publikacji w całym, szeroko
rozumianym środowisku medycznym.
Narząd ruchu, złożony z kości, chrząstki i tkanek miękkich (mięśnie, ścięgna,
więzadła, torebki stawowe, kaletki maziowe, a także naczynia i nerwy) jest szczególnie
podatny na liczne choroby i obrażenia, o różnorodnej etiologii, umiejscowieniu i
rozlicznych objawach. W kompleksowym leczeniu tych dysfunkcji wykorzystywane są różne
środki i metody, które ogólnie można podzielić na operacyjne i zachowawcze. Preparaty
do stosowania zewnętrznego stanowią ważny element w obu tych formach leczenia
podstawowego, a następnie rehabilitacji i fizjoterapii – jako samodzielna albo główna
postać terapii lub istotne jej uzupełnienie.
Wybór i wykorzystanie konkretnego środka miejscowego, jak również sposób
jego zastosowania zależą od rodzaju i stopnia zaawansowania schorzenia, założeń i
celu kompleksowego leczenia. Wśród stosowanych metod wymienić można: nakładanie leku
na powierzchnię skóry, wcieranie połączone z masażem lub inną metodą fizykalną
(np. jonoforeza, fonoforeza, terapia laserowa i in.), które, poprawiając współczynnik
wchłaniania i przenikania aktywnych składników preparatu z powierzchni skóry do tkanek
położonych głębiej, wzmacniają ich działanie terapeutyczne, a tym samym oczekiwane
efekty lecznicze. Informacje na ten temat można znaleźć w książce.
Obecnie dostępnych jest na rynku ponad 300 (do momentu złożenia książki do druku
316) preparatów leczniczych przeznaczonych do zastosowania zewnętrznego (przezskórnego)
w terapii chorób i obrażeń narządu ruchu.
Wykorzystanie konkretnego preparatu w leczeniu określonej jednostki chorobowej nie
zależy wyłącznie od dowiedzionej naukowo skuteczności terapeutycznej, ale także, w
dużej mierze, jest efektem skutecznej i przekonywającej informacji (lub wręcz reklamy),
która dociera do lekarza, fizjoterapeuty, farmaceuty lub samego pacjenta, decydujących o
wyborze środka i metody. W swoistym „natłoku” różnych, nie zawsze wiarygodnych i
pewnych informacji (reklam), przy braku jakiegokolwiek usystematyzowania choćby
podstawowych danych informacyjnych, wybór konkretnej maści, żelu, kremu lub spray’u
zależy wyłącznie od wiedzy, przekonania i doświadczenia lekarza lub terapeuty, a
często także, niestety, jest dziełem przypadku lub ustąpienia natarczywym żądaniom
chorego.
Z dostępnych badań socjologicznych i prospołecznych dotyczących wpływu reklamy na
zakup produktów leczniczych dostępnych bez recepty wynika, że reklama jest głównym
powodem zakupu w około 54% przypadków. Badani klienci aptek w większości twierdzą,
że reklama jest potrzebna, chętnie z niej korzystają uważając, że dostarcza ona
pożytecznych informacji na temat prezentowanego preparatu leczniczego, aczkolwiek często
aktywnie poszukują dodatkowych źródeł informacji – od rodziny, znajomych, z
internetu, ale najbardziej cenią sobie opinię farmaceuty i lekarza. Ten fakt również
jednoznacznie potwierdza zasadność i bezwzględną potrzebę wydania niniejszej
publikacji.
Autorami monografii są specjaliści w dziedzinach adekwatnych do założeń
wydawniczych i treści książki: prof. nadzw. dr hab. Wiesław Tomaszewski, specjalista
chirurgii ortopedycznej i traumatologii, a jednocześnie specjalista medycyny sportowej i
dr n. med. Paweł Piątkowski, specjalista fizjoterapii, z wieloletnim doświadczeniem
klinicznym i dydaktycznym.
Podstawową zawartością książki są informacje i dane (naukowe, kliniczne, farmakologiczne)
przygotowane i udostępnione przez samych zainteresowanych, czyli podmioty odpowiedzialne
(producenci i dystrybutorzy) w odniesieniu do poszczególnych preparatów leczniczych.
Zamieszczone zostały wszystkie aktualnie dostępne na polskim rynku farmaceutycznym
preparaty, zaprezentowane i uszeregowane w sposób alfabetyczny, co umacnia wartość,
bezstronność, a przez to wiarygodność publikacji. Natomiast sposób i zakres
prezentacji każdego środka są uzależnione od wyboru dokonanego przez dany podmiot
odpowiedzialny, a Index Terapeutyczny, zamieszczony w ostatnim rozdziale, ułatwi
terapeucie podjęcie szybkiej i optymalnej decyzji.
Zawartość merytoryczna książki (11 rozdziałów) obejmuje aktualną wiedzę
opartą na najnowszych badaniach naukowych i klinicznych, ale przekazaną w sposób
praktyczny, umożliwiającą Czytelnikowi (lekarzowi, farmaceucie, fizjoterapeucie i in.)
poznanie i zrozumienie treści zawartej w tytule, jak również doraźne jej wykorzystanie
w codziennej działalności medycznej.
Publikacja jest obecnie jedynym dostępnym na rynku, kompleksowym, usystematyzowanym i
wiarygodnym źródłem wiedzy na temat optymalnego i skutecznego
wykorzystania środków leczniczych określonych w tytule monografii.
126 stron, Format: 17.0x23.7, oprawa miękka