Polskie interpretacje ustroju i prawa Trzeciej Rzeszy (1933-1989)
Na podstawę interpretacji polskiej myśli prawniczej ustroju i prawa Trzeciej Rzeszy,
stanowiącej przedmiot niniejszej monografii, składają się prace autorstwa
najwybitniejszych polskich prawników aktywnych w latach 1933–1989, a mianowicie:
Macieja Starzewskiego, Emila Stanisława Rappaporta, Władysława Woltera, Andrzeja
Mycielskiego, Szymona Rundsteina, Ludwika Krajewskiego, Stanisława Gołąba, Józefa
Bossowskiego, Mariana Zygmunta Jedlickiego, Konstantego Grzybowskiego, Rafała Lemkina,
Tadeusza Cypriana, Jerzego Sawickiego, Franciszka Ryszki, Karola Joncy, Alfreda
Koniecznego oraz Edwarda Jędrzejewskiego.
Książka jest zwieńczeniem przeprowadzonych badań, które pokazały, że wkład
uczonych w rozwój polskiej myśli prawniczej analizującej system nazistowskiego państwa
i prawa Trzeciej Rzeszy do 1989 roku jest znaczący i niewątpliwie wartościowy, pomimo
że prowadzili je w niełatwych warunkach politycznych. Niemniej w ramach tych ograniczeń
polscy uczeni prawnicy potrafili w sposób rzetelny poddać analizie system państwa i
prawa Trzeciej Rzeszy.
Sukcesywnie rosnący dostęp do coraz bardziej wartościowych materiałów źródłowych
oraz świetna ich znajomość skutkowały wyjaśnieniem charakteru takich zjawisk, jak:
narodowosocjalistyczne pojęcie konstytucji, istota pozorów prawa, ignorowanie zasad in
dubio pro reo oraz nulla poena sine lege czy nullum crimen sine lege. Analizy profesorów
prezentowane przez autorkę wykazały, że odejście od utrwalonych w europejskiej
tradycji zasad prawa prowadzi do katastrofy moralnej społeczeństwa; dowiodły także,
iż zanegowanie fundamentalnych zasad państwa prawa prowadzi do powstania patologicznych
ustrojów.
Monografia jest adresowana nie tylko do przedstawicieli nauk prawnych i historycznych,
ale także do szerokiego kręgu czytelników zainteresowanych ustrojem i prawem Trzeciej
Rzeszy.
WYKAZ SKRÓTÓW . 7
WSTĘP . 9
CZĘŚĆ PIERWSZA Polska myśl prawnicza wobec ustroju i prawa Trzeciej
Rzeszy w latach 1933–1939 . 27
ROZDZIAŁ 1. System prawnoustrojowy Trzeciej Rzeszy . 33
1. Stosunek do konstytucji weimarskiej 33
1.1. Rola konstytucji weimarskiej 33
1.2. Permanentny stan wyjątkowy 34
1.3. Antykonstytucjonalizm 37
2. Modyfikacja konstytucji weimarskiej . 38
2.1. Ideologia hitleryzmu 38
2.2. Kompetencje ustawodawcze Führera . 39
2.3. Dyktatorskie kompetencje prezydenta Rzeszy 40
2.4. Kanclerz nacjonalistycznej rewolucji 43
2.5. Zagadnienie konstytucyjności ustroju Trzeciej Rzeszy 44
2.6. Zasada wodzostwa 47
3. Nowy ustrój Trzeciej Rzeszy . 49
3.1. Idea narodowego zjednoczenia Niemiec 49
3.2. Podstawowe zasady ustrojowe 50
3.3. Projekt ustroju naczelnych władz Rzeszy . 51
3.4. Polityka centralizacyjna 53
3.5. Pozycja NSDAP . 55
3.6. Rasistowski elitaryzm . 59
3.7. Idee państwa rasowego . 61
3.8. Przeobrażenia ustrojowe . 62
3.9. Nazistowska eugenika . 63
3.10. Ustawodawstwo norymberskie . 63
3.11. Likwidacja działalności gospodarczej Żydów . 64
3.12. Rasowe „odnowienie” narodu . 65
3.13. Rola polityczna „ludu” 66
3.14. Gospodarcza struktura państwa . 67
3.15. Problem chłopski 69
3.16. Hitlerowska koncepcja stanów zawodowych . 70
3.17. Zależność jednostki od państwa 71
4. Typologia ustroju Trzeciej Rzeszy . 72
4.1. „Demokracja cezarystyczna” . 72
4.2. Ustrój „totalistyczny” . 74
ROZDZIAŁ 2. Dogmatyka prawa i prawo międzynarodowe 77
1. Prawo karne materialne . 77
1.1. Podporządkowanie nazizmowi prawa karnego 77
1.2. Przejściowy charakter aktów prawnych . 78
1.3. Narodowosocjalistyczny system kar . 80
1.4. Radykalny program karalności . 84
1.5. Zasady kodeksu karnego Trzeciej Rzeszy 85
2. Procedura karna 88
3. Zasady prywatnego prawa cywilnego 89
4. Zmiana treści prawa własności . 90
5. Doktryna prawa narodów . 91
CZĘŚĆ DRUGA Skutki i rozliczenie nazistowskiego państwa i prawa –
interpretacje z lat 1940–1955 . 95
ROZDZIAŁ 3. Międzynarodowa odpowiedzialność karnoprawna zbrodniarzy
nazistowskich . 99
1. „Nowe typy” zbrodni prawa narodów . 99
2. Pojęcie terroryzmu . 101
3. Pojęcie ludobójstwa 102
4. Zasada uniwersalnej reakcji karnej 106
5. Istota osobistej, międzynarodowej odpowiedzialności karnej . 107
6. System kar i środków zabezpieczających . 108
7. Budowa międzynarodowego systemu bezpieczeństwa i porządku prawnego . 109
8. Komisja Narodów Zjednoczonych do spraw Zbrodni Wojennych
w Londynie . 112
9. Deklaracja moskiewska 113
10. Międzynarodowy Trybunał Wojskowy . 114
11. „Mały” kodeks postępowania karnego 119
12. Trzy grupy przestępstw . 119
13. Norymberski akt oskarżenia 121
14. Wyrok Trybunału 122
15. Zdanie odrębne sędziego radzieckiego 123
16. Odpowiedzialność niemieckich przemysłowców . 124
17. Wojna agresywna 124
18. Zbrodnie wojenne 126
19. Podżeganie do wojny . 127
20. Zbrodnie przeciw pokojowi 128
21. Zbrodnie przeciw ludzkości 129
22. Działanie na rozkaz lub w imieniu państwa 131
23. Koncepcja spisku . 135
24. Organizacje przestępcze 137
25. Ekstradycja przestępców wojennych 140
CZĘŚĆ T R Z E C I A Polska myśl prawnicza wobec ustroju i prawa w
Trzeciej Rzeszy w latach 1956–1989 147
ROZDZIAŁ 4. System prawnoustrojowy Trzeciej Rzeszy 150
1. Koncepcja narodowosocjalistycznego państwa 150
2. Koncepcja państwa autorytarnego . 152
3. Hitlerowski proces „ujednolicania” systemu władzy 155
4. „Wyższy interes państwowy” . 158
5. Źródła narodowosocjalistycznego prawa 159
6. Prawa obywatelskie . 161
7. Kompetencje kanclerza Rzeszy 162
8. Zasada suwerenności wodza . 164
9. Koncepcja „narodowego państwa prawnego” 168
10. Zasada państwa wodzowskiego 169
11. Zasada Artgleichheit . 171
12. Interes zbiorowości . 172
13. Prawna instytucjonalizacja monopartii faszystowskiej 173
ROZDZIAŁ 5. Prawo karne 176
1. Prawo karne materialne 176
1.1. Idee narodowosocjalistycznego prawa karnego . 176
1.2. Założenia „odnowy” prawa karnego 179
1.3. Zasada „zdrowego poczucia narodowego” . 182
1.4. Analogia prawa . 183
1.5. Projekt kodeksu karnego 185
1.6. Zasady „wojennego prawa karnego” . 186
1.7. Przestępstwa polityczne . 188
1.8. Przestępstwa pospolite . 190
1.9. Reforma „wojennego prawa karnego” 192
1.10. Ochrona Volksgemeinschaft 200
1.11. Narodowosocjalistyczna ewolucja materialnego prawa karnego . 204
2. Procedura karna . 206
2.1. Niemiecka „powszechna” procedura karna 206
2.2. Nadzwyczajne środki odwoławcze . 211
2.3. „Uproszczone” postępowanie karne 213
3. Wojenny system penitencjarny 215
4. Wymiar sprawiedliwości . 216
5. Rola adwokatury i „listy sędziowskie” (Richterbriefe) 220
ROZDZIAŁ 6. Prawo cywilne . 224
1. Idee narodowosocjalistycznej cywilistyki 224
2. Projekt „nowego” prawa cywilnego . 226
3. Doktryna prawa osobowego . 233
4. Ustawodawstwo norymberskie . 236
5. Polityka aryzacyjna 240
6. Pojęcie własności 246
7. Proces wywłaszczenia majątków . 246
8. Polityka narodowościowa 248
ROZDZIAŁ 7. Prawo administracyjne Trzeciej Rzeszy 252
1. Narodowosocjalistyczna administracja państwowa 252
2. Führer jako organ państwowy 254
3. Hitlerowski system administracji państwowej 254
4. „Konkretny porządek prawny” 256
5. Narodowosocjalistyczne klauzule generalne 257
6. System administracji komisarycznej . 259
7. „Ujednolicenie” administracji . 260
8. Sądownictwo administracyjne . 261
ROZDZIAŁ 8. Nazistowskie prawnomiędzynarodowe idee . 264
1. Nazistowskie prawnomiędzynarodowe zasady . 264
ROZDZIAŁ 9. Międzynarodowa odpowiedzialność karna zbrodniarzy wojennych
. 268
1. Pojęcie Rechtsschänder 268
2. Ustawa nr 10 Sojuszniczej Rady Kontroli z 20 grudnia 1945 roku . 270
3. Pojęcie przestępstwa 273
4. Zbrodnie wojenne 275
5. Koncepcja przestępcy 276
6. Pojęcie conspiracy . 277
7. Proces prawników 281
ZAKOŃCZENIE . 285
BIBLIOGRAFIA . 304
320 stron, Format: 16.0x22.5cm, oprawa miękka
