Ryzyko jako warunek rozwoju
Transformatywne aspekty edukacji
Jednym z największych zagrożeń pedagogiki jest sytuacja, w której
zasklepia się ona na sobie samej, zrywając związki z dyscyplinami humanistycznymi i
filozofią. Redaktorzy tej książki chcą przeciwstawić się tej tendencji, pokazując,
jak owocna może okazać się dla pedagogiki konfrontacja z hermeneutyką, psychoanalizą,
socjologią i naukami o kulturze. W tych dyscyplinach pojawiły się bowiem koncepcje
ludzkiej podmiotowości i odniesienia do Innego, które mogą stać się dla pedagogiki
prawdziwym źródłem inspiracji. W oparciu o nie możliwe jest wypracowanie nowatorskiego
modelu wychowania, w którym pedagog nie występuje wobec wychowanka w roli „manipulatora”,
traktującego go instrumentalnie jako obiekt różnych technik uprzedmiotawiających.
Zamiast tego zajmuje pozycję „kreatora”, dla którego wychowanek jest podmiotem
obdarzonym wolnością do podejmowania samodzielnych decyzji. W ten model wychowawczy
wkalkulowany jest bez wątpienia element ryzyka, ale też tylko dzięki niemu możliwy
staje się rzeczywisty rozwój jednostki, która dopiero traktując owe decyzje jako
własne, jest w stanie sama kształtować własną tożsamość.
Wszystkie artykuły zawarte w tomie łączy podobnie rozumiana idea wychowania, chociaż
każdy z autorów odnosi się w swoich wywodach do innej filozoficznej i humanistycznej
tradycji. Ale też na tym zasadza się szczególne znaczenie tej książki. Przypomina ona
prawdy dla pedagogiki skądinąd podstawowe, może też jednak właśnie dlatego tak
często się w niej o nich zapomina.
prof. zw. dr hab. Paweł Dybel
Tytułowa kategoria „ryzyka”, tak obecna w niepewnym świecie, gdy każdy z nas jest
zmuszony do indywidualnego radzenia sobie z niepewnością/niepokojem ontologicznym, musi
znaleźć się w głównym nurcie namysłu naukowego. Zaprezentowany hermeneutyczny
dyskurs jest jednoznacznie zaangażowany, sięga do teorii antropologicznych,
socjologicznych, pedagogicznych, filozoficznych, psychoanalitycznych, otwierając przed
czytelnikiem bogactwo możliwych odczytań doskwierającej nam rzeczywistości i
dramatycznych egzystencjalnie pytań, wobec których staje dziś człowiek. Bezsprzecznym
walorem przedkładanej czytelnikowi książki jest różnorodność nie tylko wynikająca
z wyraźnej rezygnacji z podziałów dyscyplinarnych, ale z „ryzyka”, jakie podejmują
Autorzy dla „ryzyka (…) transformacji”. Transformacji kogo i czego, ryzyka wobec
czego, czy człowiek i jego człowieczeństwo są obciążeni ryzykiem zewnętrznym, czy
bardziej wewnętrznym? Teksty, odpowiadając na te pytania, prowokują tezami, otwierają
perspektywy słabo obecne w pedagogicznym dyskursie naukowym, co musi być zachętą dla
czytelnika będącego w ciągłej drodze do rozumienia.
prof. nadzw. UKW dr hab. Ryszarda Cierzniewska
PROLOG . 9
CZĘŚĆ PIERWSZA HERMENEUTYKA, DIALEKTYKA ROZUMIENIA, KONTEKSTY
PEDAGOGIKI KRYTYCZNEJ(PEDAGOGICZNA SYMBOLICZNOŚĆ)
Gert Biesta
RYZYKUJĄC WOLNOŚĆ INNYCH ISTOT LUDZKICH: O PIĘKNYM RYZYKU EDUKACJI
17
Wstęp: „Niechęć-ryzyka” w edukacji . 17
Na początku. 21
Słabość, tworzenie i dobro 24
Podmiot edukacji 27
Etyka podmiotowości . 29
Pedagogika z pustymi rękami . 33
Wnioski . 35
Andrzej Wierciński
HERMENEUTYCZNA EDUKACJA KU ROZUMIENIU: EDUKACJA SIEBIE I WOLA PONOSZENIA RYZYKA
PORAŻKI 38
Hermeneutyczny nauczyciel . 41
Rozumienie życia i odpowiedzialność za własne czyny 45
Imperatyw samokształcenia 52
Konkluzja 56
Klaudia Węc
RYZYKO JAKO WARUNEK ROZWOJU WOBEC KRYZYSU TOŻSAMOŚCI. PSYCHOANALITYCZNA
DIALEKTYZACJA PODMIOTU 60
Tyrania rozwoju a kryzys podmiotu, czyli fantazmatyczne klonowanie użytecznej tożsamości
wobec pedagogicznej refleksyjności 60
Surogaty tożsamości wobec genealogii podmiotu: pomiędzy mimetyczną funkcją anamorfozy
a figurą Innego . 66
Maskarady wychowania – strategie teoretyzacji, problematyzacji i doświadczenia a znaczące
delegujące podmiot 71
Projekt „istoty społecznej” – tożsamość jako obiekt i rozwój jako potrzeba
78
Paul Fairfield
RYZYKO A WARTOŚCI INTELEKTUALNE 88
Dewey i wartości intelektualne . 89
Wartości rozmowy 95
Karolina Starego
RYZYKO NIEOCZEKIWANEGO. W STRONĘ PEDAGOGIKI WYDARZENIA 107
Zarządzanie (przyszłym) ryzykiem i technologiczna kultura kompetencji 111
Ryzyko sytuacyjne i pedagogika wydarzenia . 123
Markus Lipowicz
TRANSHUMANIZM JAKO RYZYKO EGZYSTENCJALNE I WYZWANIE DLA HUMANIZMU. PERSPEKTYWA
PEDAGOGICZNO-ANTROPOLOGICZNA 135
Ryzyko egzystencjalne jako problematyka aksjologiczna . 135
Transhumanizm wobec refleksji pedagogiczno-antropologicznej . 141
Esencja humanizmu – transcendencja; kwintesencja transhumanizmu – transgresja
146
Zamiast wniosków – nadzieja? 153
Krzysztof Maliszewski
RYZYKO METAFORY. POTENCJAŁ PEDAGOGICZNY DYSKURSU SYMBOLICZNEGO 158
Wstęp – kłopotliwe metafory, niejasne symbole 158
Wszechobecne metafory . 160
Sens poznawczy metafory . 162
Symbol – kondensator dwoistej pamięci . 165
Działanie metafory . 168
Ryzyko metafory . 170
Zakończenie – metafory i symbole w dyskursie pedagogicznym . 171
Hanna Stępniewska-Gębik
TROSKA O SIEBIE JAKO WARUNEK PODEJMOWANIA RYZYKA ROZWOJOWEGO . 174
Ruchy egzystencji w koncepcji Jana Patočki 174
Troska o siebie w ujęciu Michela Foucaulta 180
CZĘŚĆ DRUGA ONTOLOGICZNA REWOLUCJA URZĄDZENIA EDUKACYJNEGO TERROR
PRAKTYK JĘZYKOWYCH (W OKOWACH WYOBRAŻENIOWOŚCI)
Bogusław Śliwerski
SZKOŁA MIĘDZY TERRORYZMEM A POKOJEM NIENAUCZYCIELSKIM . 187
Wprowadzenie . 187
Zbójecka kultura także z udziałem edukacji 188
Logika terroryzmu . 189
Terroryzm w sytuacjach konfliktowych . 192
Terroryzm jako zło w edukacji . 194
Wrogość pedagogiczna a pseudowychowanie 196
Ujawnianie zła w edukacji . 201
Terroryzm wśród dorosłych jako faryzeuszy innowacji 203
Ku pokojowi (nie-)nauczycielskiemu? . 205
Zakończenie . 208
José Manuel Tourinán López
POZA NAUCZANIEM NALEŻY KSZTAŁCIĆ, CZERPIĄC Z OBSZARÓW KULTURY. TAM, GDZIE
JEST EDUKACJA, ISTNIEJE RYZYKO 213
Poznanie, nauczanie i wychowanie jako różne zadania edukacyjne 213
Różnica między poznaniem, nauczaniem i wychowaniem w przestrzeni kultury . 214
Poznanie obszarów kulturowych nie jest poznaniem edukacji . 218
Brak różnic i zamieszanie ma negatywne konsekwencje dla kompetencji zawodowych 221
Rozróżnienie ma pozytywny wpływ na tożsamość specjalistów w dziedzinie edukacji w
funkcji pedagogicznej i celów 222
Gdzie jest edukacja, istnieje ryzyko: zamieniamy wiedzę w edukację w celu zmiany społeczeństwa
i wykształcenia jednostki . 226
Wnioski końcowe: według pedagogiki oprócz nauczania musi kształcić . 231
Agnieszka Doda-Wyszyńska
RYZYKO TAKTYCZNE A RYZYKO STRATEGICZNE. TAKTYKI W EDUKACJI (MICHEL DE CERTEAU) .
237
Wstęp 237
Cena wiedzy . 238
Ryzykowna idea sprawiedliwości 242
Metis – metonimia – kumulowanie doświadczeń 245
Relacja mistrz–uczeń . 249
Obsesja władzy vs pozytywna zazdrość . 251
Maksymilian Chutorański
NIE(TYLKO)LUDZKA PEDAGOGIKA? 256
Jesteśmy nie-tylko-ludźmi . 258
Nie(tylko)ludzka edukacja . 262
Nie(tylko)ludzka pedagogika . 268
Małgorzata Przanowska
EDUKACJA – PRZESTRZEŃ (BRAKU) PODEJMOWANIA RYZYKA. GLOSA AD MARGINEM
272
CZĘŚĆ TRZECIA SYMBOLICZNOŚĆ I MISTYKA DIALEKTYCZNEGO ROZUMIENIA
MIEJSCA INNEGO (POLE REALNEGO)
Tomasz Olchanowski
DROGA „POD PRĄD”. ODRODZENIE WEWNĘTRZNE W KULTURZE MANII 291
Wprowadzenie . 291
Inflacja ego . 292
Kompleks Iksjona 297
Polowanie na samotnych geniuszy 304
Ekstaza i ponowoczesny Dionizos . 309
Doświadczenie mistyczne . 314
Piotr Petrykowski
PAMIĘĆ POCZĄTKU – U ŹRÓDEŁ TOŻSAMOŚCI, W WĘDRÓWCE KU.
322
Elie Holzer
WYBÓR SYTUACJI „RYZYKA” W ZESTAWIENIU ZE STAROŻYTNYMI TEKSTAMI: ETYCZNA
EDUKACJA POPRZEZ SPOTKANIE HERMENEUTYCZNE 338
Docieranie do starożytnych tekstów w celu stawienia czoła współczesnym wyzwaniom .
338
Różnorodność nauki opartej na współpracy . 343
Starożytny tekst w procesie interaktywnego uczenia się 345
Całe generacje analizują Hagadę 347
Hagada jak okno na antyczne wartości . 349
Ponowne odczytywanie tekstu 349
Współczesne rozumienie: trzeci paradygmat 350
Bycie z oraz Bycie dla . 363
Elie Holzer
ZAPRASZAJĄCA OPOZYCJA: NAUKA METODĄ HAVRUTY A SZTUKA ROZMAWIANIA MICHELA DE
MONTAIGNE’A 370
Wstęp . 370
Uczenie się w oparciu o argumenty i relacje w nauce metodą havruty . 373
Rola i wyzwania debatowania o ideach 375
Okoliczności uczenia się 378
Sztuka rozmawiania Michela de Montaigne’a 380
Otwierające przeciwstawienie w nauce metodą havruty 386
Podsumowanie 390
Skorowidz: sugestie do dyskusji metodą havruty 390
Christo Lombaard
BIBLIJNA DUCHOWOŚĆ I PRZEMIANA 396
Dziedzina duchowości biblijnej i jej niedawny metodologiczny rozwój 397
W stronę transformacji 398
Przemiana i Biblia . 404
Przemiana w Biblii 408
Zbliżając się do (bliskiego) końca 410
Andrzej Wierciński
RYZYKO EDUKACJI: ŻYCIOWE WYZWANIE 415
INDEKS NAZWISK . 430
NOTY O AUTORACH . 438
444 stron, Format: 16.0x22.5cm, oprawa miękka
