Motywacja do zmiany zachowań ryzykownych w chorobie
Jolanta Życińska prezentuje wyniki przeprowadzonych przez siebie badań dotyczących
zmiany ryzykownych zachowań (takich jak niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej,
palenie tytoniu) wśród pacjentów chorych przewlekle. Teoretyczne podłoże badań
stanowi model integrujący dominujące w psychologii podejścia motywacyjne, tj. teorię
oraz teorię społeczno-poznawczą, której rozwinięciem na gruncie psychologii zdrowia
jest procesualne podejście do działań zdrowotnych.
Dr Jolanta Życińska jest psychologiem, adiunktem na katowickim
wydziale SWPS Uniwersytetu Humanistycznospołecznego. Interesuje się psychologią
zdrowia, a szczególnie podmiotowymi i społecznymi zasobami w sytuacji choroby, modelami
zmiany zachowań zdrowotnych oraz projektowaniem i ewaluacją oddziaływań w tym
obszarze. Jest autorką wielu publikacji poruszających te zagadnienia, między innymi
monografii „O rzuceniu palenia inaczej. Podręcznik dla osób, które chcą rzucić
palenie i dla tych, które chcą im w tym pomóc” i „Psychologia zdrowia. W
poszukiwaniu pozytywnych inspiracji” (współautorka) oraz artykułów w takich
czasopismach jak Quality of Life Research, Reports of Practical Oncology and Radiotherapy
czy Polish Psychological Bulletin. W latach 2002–2015 była członkiem Zarządu Sekcji
Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Wprowadzenie
.
9
Podziękowania
.
13
1. Zachowania ryzykowne w chorobie
. 15
1.1. Zachowania ryzykowne: pojęcie i istota
. 15
1.1.1. Dieta
.
21
1.1.2. Aktywność fizyczna
25
1.1.3. Palenie papierosów
29
1.2. Rodzaj choroby przewlekłej a zmiana zachowań ryzykownych 33
1.3. Depresja a zmiana zachowań ryzykownych
. 38
1.4. Podsumowanie
42
2. Podejścia społecznej psychologii poznawczej do zmiany zachowań
ryzykownych w chorobie
. 45
2.1. Klasyfikacje teoretycznych podejść do zmiany zachowań zdrowotnych . 45
2.2. Rozwój teoretycznych podejść do zmiany zachowań zdrowotnych 51
2.2.1. Teoria społeczno-poznawcza Alberta Bandury jako przykład modelu motywacyjnego
52
2.2.1. 2.2.1.1. Kluczowe konstrukty
52
2.2.1. 2.2.1.2. Nadrzędna rola własnej skuteczności
55
2.2.1. 2.2.1.3. Poziomy generalizacji własnej skuteczności . 56
2.2.1. 2.2.1.4. Źródła własnej skuteczności – z teorią w praktykę .
58
2.2.2. Koncepcja implementacji intencji Petera M. Gollwitzera jako przykład modelu
postintencjonalnego 60
2.2.1. 2.2.2.1. Kluczowe konstrukty
61
2.2.1. 2.2.2.2. Intencje wcielane w życie a zachowania zdrowotne . 62
2.2.3. Procesualny model działań zdrowotnych Ralfa Schwarzera jako przykład modelu
fazowego 64
2.2.1. 2.2.3.1. Kluczowe konstrukty
64
2.2.1. 2.2.3.2. Wyjaśnianie zmiany zachowań w sytuacji choroby – przegląd badań
69
2.2.1. 2.2.3.3. Zasady projektowania badań i działań praktycznych 75
2.3. Podsumowanie
78
3. Motywacja do zmiany zachowań ryzykownych w chorobie w ujęciu teorii
autodeterminacji
82
3.1. Rodzaje motywacji a kontinuum regulacji działania
. 83
3.2. Proces internalizacji motywacji zewnętrznej. Wsparcie autonomii . 87
3.3. Model zachowań zdrowotnych w ujęciu teorii autodeterminacji 93
3.4. Hierarchiczny model wewnętrznej i zewnętrznej motywacji – problemy pomiaru
motywacji
100
3.4.1. Poziomy generalizacji procesów regulacyjnych
101
3.4.2. Konsekwencje (nie)uwzględniania źródeł i efektów procesów regulacyjnych w
pomiarze motywacji . 104
3.5. Podsumowanie
105
4. W poszukiwaniu teorii zmiany zachowań ryzykownych. Założenia modelu
zintegrowanego
109
4.1. Procesualny model działań zdrowotnych i teoria autodeterminacji jako teorie
motywacji – porównanie
. 112
4.2. Co jest pierwsze – własna skuteczność czy motywacja autonomiczna? Rozważania o
poziomach generalizacji zmiennych . 118
4.3. Czy dwa rodzaje procesów zmiany zachowań ryzykownych wystarczą? . 121
4.3.1. Fazy zmiany zachowania ryzykownego a nastawienie wobec tej zmiany
.
121
4.3.2. Własna skuteczność i kontinuum regulacji działania jako zmienne zależne od
fazy zmiany zachowania ryzykownego 123
4.4. Podsumowanie – założenia modelu zintegrowanego
125
5. Motywacyjne predyktory zmiany zachowań ryzykownych przez chorych przewlekle
– badania przekrojowe 131
5.1. Cele badania
.
131
5.2. Metoda
133
5.2.1. Osoby badane
. 133
5.2.2. Narzędzia badawcze
. 134
2.2.1. 5.2.2.1. Pomiar zmiennych uogólnionych
135
2.2.1. 5.2.2.2. Pomiar zachowań ryzykownych w prewencji wtórnej 136
2.2.1. 5.2.2.3. Pomiar zmiennych modelu zintegrowanego . 138
2.2.1. 5.2.2.4. Pomiar fazy zmiany zachowania ryzykownego . 143
5.2.3. Przebieg badania
. 145
5.3. Wyniki
146
5.3.1. Predyktory procesu zmiany zachowania ryzykownego 146
5.3.2. Weryfikacja modelu zintegrowanego .
152
2.2.1. 5.3.2.1. Rola własnej skuteczności i motywacji autonomicznej w wyjaśnianiu
intencji zmiany zachowania ryzykownego . 156
2.2.1. 5.3.2.2. Rola własnej skuteczności i motywacji autonomicznej w wyjaśnianiu
zachowania ryzykownego 166
5.3.3. Wyodrębnienie jednorodnych grup pacjentów ze względu na zachowania ryzykowne
176
5.4. Dyskusja i wnioski
179
6. Motywacyjne predyktory zmiany zachowań ryzykownych przez chorych przewlekle
– badania podłużne . 192
6.1. Cele badania
.
192
6.2. Metoda
193
6.2.1. Osoby badane
. 193
6.2.2. Narzędzia badawcze
195
6.2.3. Pomiar faz zmiany zachowania
197
6.2.4. Przebieg badania
. 199
6.3. Wyniki
200
6.3.1. Weryfikacja modelu zintegrowanego .
200
2.2.1. 6.3.1.1. Rola własnej skuteczności i motywacji autonomicznej w wyjaśnianiu
zmiany zachowania ryzykownego . 202
2.2.1. 6.3.1.2. Objawy depresji jako moderator modelu zintegrowanego
. 207
2.2.1. 6.3.1.3. Analiza korelacyjna zmiennych dotyczących palenia papierosów
210
6.3.2. Wyodrębnienie jednorodnych grup pacjentów ze względu na zachowania ryzykowne
212
6.4. Dyskuska i wnioski
217
7. Wnioski, pytania do dalszych badań i implikacje praktyczne
223
7.1. Weryfikacja modelu zintegrowanego. Wnioski do dalszych badań . 223
7.1.1. Zmiana zachowań ryzykownych jako działania motywowane przez procesy
intrapsychiczne i instrumentalne. Rola zmiennych uogólnionych
. 223
7.1.2. Fazy w procesie zmiany zachowania. Jak je wyjaśniać? 227
7.1.3. Moderatory w procesie zmiany zachowań ryzykownych . 230
7.2. Jak prowadzić badania na podstawie modelu fazowego? Ograniczenia badania
231
7.3. Implikacje praktyczne
233
Bibliografia
.
236
Słowniczek
.
257
Załączniki
262
Indeks nazwisk
.
264
Indeks rzeczowy
270
O Autorce
274
274 strony, Format: 16.5x23.5, oprawa miękka
