WPROWADZENIE DO NEUROPSYCHOLOGII KLINICZNEJ

seria Wykłady z Psychologii, t. 14

Celem książki jest zapoznanie Czytelnika z podstawowymi zagadnieniami tworzącymi przedmiot neuropsychologii klinicznej jako dziedziny teoretycznej i stosowanej, badającej związki zachodzące między mózgiem a zachowaniem, procesami psychicznymi, umysłem, świadomością, na podstawie analiz zaburzeń behawioralnych obserwowanych u pacjentów ze schorzeniami układu nerwowego. Interpretacje zgromadzonych faktów badawczych, zarówno historyczne, jak i współczesne pozwalają sądzić, że z jednej strony ludzka psychika jest wytworem aktywności systemów mózgowych, z drugiej zaś, że doświadczenia i przeżycia psychiczne zmieniają stan mózgu.

Ten sposób wnioskowania ma ogromne znaczenie dla zrozumienia strategii uruchamianych w mózgu uszkodzonym, ich wpływu na kształtowanie się obrazu klinicznego zaburzeń neuropsychologicznych oraz działania procesów dezorganizujących i reintegrujących zachowania pacjentów.

Taki styl prezentacji treści Autorka starała się zastosować w omawianiu poszczególnych zagadnień, zwracając uwagę na: ewolucję poglądów na mózgowe mechanizmy regulacji i dysregulacji psychiki, dynamiczne ujęcia, podkreślające zmienność i plastyczność mózgu dojrzałego w związku z obrazem klinicznym zaburzeń neuropsychologicznych, systemowe propozycje opisu mózgowego podłoża procesów psychicznych, procesualne analizy deficytów neuropsychologicznych z nawiązaniem do ich organizacji neuronalnej oraz taksonomie i klasyfikacje objawów i zespołów zaburzeń funkcji psychicznych wywołanych dysfunkcjami i uszkodzeniami mózgu.

Publikacja jest kierowana do studentów psychologii, pedagogiki, logopedii oraz osób, które ze względu na aktywność zawodową są zainteresowane poznaniem i zrozumieniem roli mózgu w regulacji psychiki człowieka.

Przedmowa

CZĘŚĆ PIERWSZA PODSTAWOWE PROBLEMY NEUROPSYCHOLOGII KLINICZNEJ

Rozdział 1
Podstawy teoretyczne neuropsychologii klinicznej - ewolucja poglądów na istotę związku mózg-psychika
1.1. Historia i źródła rozwoju neuropsychologii
1.1.1. Spekulacje i refleksje a dane empiryczne - okres przednaukowy
1.1.2. Formułowanie modeli wyjaśniających i próby ich weryfikacji - początki i rozwój okresu badań naukowych
1.2. W kierunku modeli systemowych - tworzenie podstaw współczesnej neuropsychologii
1.2.1. Koncepcja dynamicznych układów funkcjonalnych (DUF)
1a. Zasada podwójnej dysocjacji
1.2.2. Model gradientu korowego - kontynuacja koncepcji DUF
1.2.3. Ogólna charakterystyka podejść systemowych
1.3. Interpretacje współczesne - perspektywy rozwoju
1.3.1. Zmiany technologii badań mózgu i weryfikacji modeli neuropsychologicznych
1.3.2. Neuropsychologia poznawcza - rozwój poglądów
1.3.3. Modele sieci neuronalnych
1.3.4. Zasada instrukcji czy selekcji - modele poznawcze i ewolucyjne
1.b. Koncepcja mikrogenetyczna - próba nowej syntezy
1.4. Podsumowanie

Rozdział 2
Neuropsychologia kliniczna. Kształtowanie się przedmiotu i zakresu badań - rozwój dyscypliny
2.1. Podstawowe terminy i pojęcia określające przedmiot badań neuropsychologii klinicznej
2.1.1. Objaw i zespół objawów w neuropsychologii klinicznej
2.1.2. Cechy mózgowej organizacji procesów psychicznych
2.2. Obszar badań neuropsychologii klinicznej a rodzaj danych o związku między mózgiem a psychiką
2.2.1. Dane kliniczne (pierwszego typu) oparte na analizie schorzeń neurologicznych
2.2.2. Dane kliniczne (drugiego typu): analizy neuropsychologiczne stosowane w zaburzeniach psychicznych
2.2.3. Dane kliniczne (trzeciego typu) - funkcje neuropsychologiczne w chorobach somatycznych
2 a. Neurologiczne następstwa przebiegu cukrzycy
2.2.4. Źródła i rodzaj danych a wnioskowanie o związku mózg-psychika w neuropsychologii klinicznej
2.3. Podsumowanie: swoistość przedmiotu badań w neuropsychologii klinicznej

Rozdział 3
Opis struktury i funkcji mózgu w ujęciu neuropsychologii klinicznej
3.1. Zasady organizacji i funkcje ośrodkowego układu nerwowego
3.2. Zarys funkcjonalnej anatomii mózgowia
3.2.1. Charakterystyka podziału układu nerwowego
3.2.2. Struktura i funkcje półkul mózgu
3.3. Od neuronu do układu funkcjonalnego
3.3.1. Funkcje neuronów
3a. Komórki glejowe
3.3.2. Mózgowe systemy biochemiczne
3.3.3. Układy czynnościowe mózgu
3.4. Podsumowanie

Rozdział 4
Procesy samonaprawcze i dezintegracyjne w mózgu uszkodzonym
4.1. Wprowadzenie - uszkodzenie mózgu jako zakłócenie jego homeostazy
4.2. Uszkodzenia mózgu a przejawy neuroplastyczności
4.2.1. Przebieg zmian adaptacyjnych w mózgu uszkodzonym a remisja funkcji
4a. Procesy neurogenezy w mózgu dojrzałym
4.2.2. Czynniki modyfikujące skuteczność zmian samonaprawczych
4.b. Niekorzystne następstwa neuroadaptacji - model toksycznego samolubnego) mózgu
4.3. Podsumowanie

CZĘŚĆ DRUGA CHARAKTERYSTYKA ZABURZEŃ NEUROPSYCHOLOGICZNYCH

Rozdział 5
Podstawy klasyfikacji i charakterystyka zaburzeń neuropsychologicznych
5.1. Następstwa zmian patologicznych w mózgu w ujęciu neurologii klinicznej
5.1.1. Kryteria klasyfikacji zaburzeń neurologicznych
5.1.2. Ogólna charakterystyka zespołów neurologicznych
5a. Pomiar i wskaźniki zaburzeń stanu przytomności
5.2. Charakterystyka zaburzeń neuropsychologicznych
5.2.1. Zaburzenia ogólnomózgowe
5.2.2. Specyficzne zaburzenia neuropsychologiczne
5.3. Podsumowanie

Rozdział 6
Neuropsychologiczna analiza zaburzeń percepcji
6.1. Wprowadzenie - zasady mózgowej organizacji percepcji
6.2. Dysfunkcje mózgowego systemu wzrokowego
6.2.1. Neuropsychologiczne deficyty zaburzeń widzenia
6.2.2. Agnozje wzrokowe
6a. Agnozja wzrokowo-przestrzenna a model dwóch systemów "CO" i "GDZIE"
6b. Inne rodzaje agnozji wzrokowej
6.3. Deficyty neuropsychologiczne w percepcji słuchowej
6.3.1. Głuchota korowa
6.3.2. Słuchowa agnozja werbalna
6.3.3. Słuchowa agnozja dźwięków niewerbalnych
6.3.4. Słuchowa agnozja "parajęzykowa"
6.3.5. Agnozja muzyczna (amuzja)
6.4. Zaburzenia percepcji somatosensorycznej (czuciowej)
6.4.1. Agnozje dotykowe
6.5. Zniekształcenia mózgowej reprezentacji ciała
6.5.1. Percepcja fantomowa (objawy kończyn fantomowych)
6.5.2. Objawy obcej ręki
6.5.3. Zespół pomijania stronnego
6.6. Podsumowanie

Rozdział 7
Zaburzenia aktywności ruchowej - neuropsychologiczna charakterystyka wybranych objawów
7.1. Mózgowa organizacja funkcji ruchowych i jej zaburzenia
7.2. Objawy i klasyfikacje apraksji
7.2.1. Klasyfikacje objawów - zespoły apraksji
7a. Apraksja a afazja
7.3. Zaburzenia funkcji wykonawczych
7.3.1. Apraksja dynamiczna - adynamia czołowa
7.3.2. Mózgowa i psychologiczna organizacja funkcji wykonawczych
7.4. Podsumowanie

Rozdział 8
Mózgowe podstawy zaburzeń mowy I: afazja
8.1. Wprowadzenie: kształtowanie się przedmiotu badań w afazjologii
8.2. Symptomatologia i klasyfikacja objawów afazji
8.2.1. Teoretyczne podłoże opisu zaburzeń językowych w afazji - poglądy i modele
8 a. Wersje nurtu asocjacyjnego - poglądy Zygmunta Freuda na istotę afazji
8.2.2. Opis zaburzeń językowych w afazji w ujęciach neoasocjacyjnych
8.2.3. Założenia klasyfikacji afazji w modelu Łurii
8b. Afazja globalna
8c. Przykłady klasyfikacji afazji w ujęciach językoznawczych
8.2.4. Ogólna charakterystyka klasyfikacji afazji - podsumowanie
8.3. Nietypowe postacie afazji
8.3.1. Afazja skrzyżowana
8d. Studium przypadku pacjenta praworęcznego z rozpoznaniem afazji skrzyżowanej
8.3.2. Afazje podkorowe i transkorowe
8e. Wariantywność obrazu klinicznego afazji podkorowych
8.3.3. Inne rodzaje zaburzeń językowych o typie afazji
8f. Studium przypadku pacjenta z objawami pierwotnej afazji postępującej
8.4. Podsumowanie

Rozdział 9
Mózgowe podstawy zaburzeń mowy II: deficyty językowe i pragmatyczne w dysfunkcjach prawej półkuli
9.1. Wprowadzenie: ewolucja poglądów na językowe funkcje prawej półkuli
9.2. Kompetencje językowe prawej półkuli w ujęciu klasycznej afazjologii
9.2.2. Mózgowa organizacja mowy emocjonalnej
9a. Kompetencje językowe prawej półkuli i ich zaburzenia
9.3. Kształtowanie się przedmiotu badań w nurcie pragmatycznym
9.3.1. Trudności z wyborem i rozumieniem znaczenia słów
9.3.2. Deficyty pragmatyczne w formułowaniu tekstów
9b. Podstawowe zasady określające organizację dyskursu
9.3.3. Aprozodia emocjonalna w dysfunkcjach prawej półkuli
9c. Prozodia lingwistyczna a dysfunkcje prawej półkuli
9.4. Podsumowanie

Rozdział 10
Przejawy zaburzeń pamięci w dysfunkcjach mózgowych: amnezje i otępienia
10.1. Wprowadzenie: psychologiczna organizacja pamięci i jej zaburzenia
1Oa. Błędy i wady pamięci a jej zaburzenia
10.2. Neuropsychologiczny opis zaburzeń pamięci w amnezji i demencji
10.2.1. Charakterystyka zaburzeń pamięci: zespoły amnezji
1Ob. Status amnezji pourazowej w badaniach neuropsychologicznych
1Oc. Dynamika obrazu zaburzeń pamięci a przebieg schorzenia mózgowego
10.3. Zaburzenia pamięci a schorzenia mózgu o przebiegu postępującym: demencje
lOd. Proces biologicznego starzenia mózgu
10.3.1. Przejawy zaburzeń pamięci w otępieniach
10e. Objawy zaburzeń mowy w demencji Alzheimera o typie afazji ("afazja alzheimerowska")
10f. Analiza terminów "pseudodemencja" i "pseudodepresja"
10.4. Podsumowanie

Rozdział 11
Neuropsychologia zaburzeń emocji i osobowości
11.1. Neuropsychologia osobowości i emocji - kształtowanie się przedmiotu badań
11.2. Analiza zaburzeń dynamiki emocji w dysfunkcjach mózgu
11.3. Mózgowe systemy regulacji emocji i skutki ich dezorganizacji
11.3.1. Rola struktur pnia mózgu w regulacji emocji
11.3.2. Struktury i funkcje układu limbicznego
11.3.3. Korowa regulacja emocji
11.3.4. Charakterystyka zaburzeń w dysfunkcjach systemów emocjonalnych
11.4. Zaburzenia emocji i osobowości związane z dysfunkcjami struktur czołowych
lla. Pierwsze wyjaśnienia dotyczące specyfiki zaburzeń w zespole Phineasa Gage‘a
11.4.1. Charakterystyka czołowych zaburzeń emocji i osobowości
11b. Lobotomia czołowa
11.5. Rola prawej półkuli w regulacji emocji
11.5.1. Anozodiaforia i anozognozja - zespół pseudoczołowy
11.5.2. Asymetria półkulowa w zakresie regulacji emocji
11.6. Podsumowanie

Rozdział 12
Asymetria półkulowa i objawy dyskoneksji
12.1. Funkcjonowanie półkul mózgowych - zasady i strategie
12.2. Cechy funkcjonowania półkul - dane kliniczne
12.2.1. Stronne uszkodzenia mózgu
12a. Ewolucyjne źródła asymetrii półkulowej
12.3. Dyskoneksja półkul - mózg rozdzielony/rozszczepiony
12.3.1. Charakterystyka zespołów dyskoneksji
12b. Objawy dyskoneksji w modelu zwierzęcym
12.4. Komunikacja między półkulami mimo braku spoidła
12.5. Podsumowanie

Zakończenie
Obszary zastosowań neuropsychologii klinicznej
Rozszerzenie zakresu i modyfikacja przedmiotu diagnozy
neuropsychologicznej
Podstawowe założenia terapii neuropsychologicznej
Bibliografia
Indeks nazwisk
Indeks rzeczowy

368 stron, B5, miękka oprawa