Instytucje i porządek prawny Unii Europejskiej
VADEMECUM
„Instytucje i porządek prawny Unii Europejskiej. Vademecum", omawia wszystkie
istotne zagadnienia związane z funkcjonowaniem instytucji unijnych, tworzeniem prawa
unijnego i jego stosowaniem w krajowym porządku prawnym.
Prawo Unii Europejskiej a prawo państw członkowskich, zagadnienie obejmuje: zasadę
pierwszeństwa prawa unijnego, zasadę skutku bezpośredniego prawa unijnego, zasadę
skutku pośredniego prawa unijnego (obowiązek prounijnej wykładni prawa krajowego),
odpowiedzialność państwa członkowskiego za szkody powstałe wskutek naruszenia prawa
unijnego, zasadę autonomii proceduralnej.
Skargi o stwierdzenie uchybienia prawu unijnemu przez państwo członkowskie (art. 258,
259 oraz 260 TFUE), a w tym: znaczenie skargi o stwierdzenie uchybienia dla zapewnienia
przestrzegania prawa unijnego, postępowania w sprawie skargi o stwierdzenie uchybienia
oraz skutki i charakter wyroku Trybunału, skarga o nałożenie sankcji finansowych na
podstawie art. 260 ust 2 i 3 TFUE, geneza i charakter postępowania na podstawie art. 260
ust. 2 TFUE, zagadnienia stosowania art. 260 ust 2 TFUE, skarga na podstawie art. 260 ust.
3 TFUE, skutki wyroku wydanego na podstawie art. 260 ust. 2 TFUE.
Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa Unii Europejskiej (art. 263 TFUE),
podmioty posiadające czynną legitymację procesową w zakresie skargi o stwierdzenie
nieważności, podmioty wyposażone w bierną legitymację procesową w zakresie skargi o
stwierdzenie nieważności, akty zaskarżalne w drodze skargi o stwierdzenie
nieważności, przyczyny stwierdzenia nieważności aktu prawa Unii Europejskiej, termin
na złożenie skargi o unieważnienie aktu prawa Unii Europejskiej, zarzut bezprawności
(art. 277 TFUE), skutki prawne orzeczenia w sprawie skargi o unieważnienie aktu prawa
Unii Europejskiej (art. 264 TFUE), bowiązki instytucji, której akt został unieważniony
- art. 266 TFUE.
Skarga na bezczynność instytucji (art. 265 TFUE), omawiająca: legitymację czynną i
procedurę na podstawie art. 265 TFUE.
Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii Europejskiej (art. 268 TFUE).
Postępowanie prejudycjalne, a w szczególności: charakterystyka postępowania
prejudycjalnego, kompetencja do orzekania w trybie prejudycjalnym, zakres podmiotowy i
przedmiotowy, wystąpienie z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym,
„Sąd" w rozumieniu postanowień art. 267 TFUE, przebieg postępowania
prejudycjalnego, orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości w postępowaniu prejudycjalnym,
uproszczony tryb postępowania prejudycjalnego, przyspieszony tryb prejudycjalny, pilny
tryb prejudycjalny.
Spory pracownicze (art. 270 TFUE).
Inne podstawy jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, spory związane z
funkcjonowaniem instytucji bankowych Unii Europejskiej (art. 271 TFUE), orzekanie na mocy
klauzuli arbitrażowej (art. 272 TFUE), spory przedłożone na mocy kompromisu (art. 273
TFUE), kompetencja TSUE do wydawania opinii w trybie art. 218 ust. 11 TFUE.
Informacje o autorach
Wykaz akronimów
Przedmowa
Część I. Zagadnienia wprowadzające
1. Charakter prawny i cele Unii Europejskiej (Adam Łazowski)
1.1. Uwagi wprowadzające
1.2. Charakter prawny Unii Europejskiej
1.3. Specyfika Wspólnot Europejskich/Unii Europejskiej w okresie poprzedzającym wejście
w życie Traktatu z Lizbony
1.4. Specyfika Unii Europejskiej oraz Euratomu po wejściu w życie Traktatu z Lizbony
1.5. Aksjologia Unii Europejskiej - wartości i cele
2. Członkostwo w Unii Europejskiej (Adam Łazowski)
2.1. Uwagi wprowadzające
2.2. Akcesja do Unii Europejskiej
2.3. Zawieszenie praw członkowskich
2.4. Wystąpienie z Unii Europejskiej
3. Podział kompetencji w Unii Europejskiej (Robert Grzeszczak)
3.1. Zasada przyznania
3.2. Klasyfikacja kompetencji Unii Europejskiej
3.4. Zasada pomocniczości
3.5. Zasada proporcjonalności
4. Zakres obowiązywania prawa Unii Europejskiej (Robert Grzeszczak)
4.1. Zakres obowiązywania ratione materiae
4.2. Terytorialny zakres stosowania prawa Unii Europejskiej
4.3. Zakres obowiązywania ratione personae
4.4. Zakres obowiązywania ratione temporis
5. Kompetencje UE w stosunkach zewnętrznych i zawieranie umów międzynarodowych
(Magdalena Słok-Wódkowska)
5.1. Unia Europejska jako podmiot prawa międzynarodowego
5.2. Kompetencje Unii Europejskiej do zawierania umów międzynarodowych
5.2.1. Uwagi wprowadzające
5.2.2. Kompetencja wyłączna Unii Europejskiej do zawierania umów międzynarodowych
5.2.3. Kompetencja wyłączna Unii Europejskiej do zawierania umów w zakresie kompetencji
dzielonych
5.2.4. Kompetencja Unii Europejskiej do zawierania umów mieszanych
5.3. Rodzaje umów międzynarodowych zawieranych przez Unię Europejską
5.3.1. Uwagi wprowadzające
5.3.2. Umowy stowarzyszeniowe
5.3.3. Konwencje wielostronne
5.4. Członkostwo w organizacjach międzynarodowych
5.5. Procedura zawierania umów międzynarodowych przez Unię Europejską
6. Obywatelstwo Unii Europejskiej (Olga Hołub-Śniadach)
6.1. Prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw
członkowskich
6.2. Prawa polityczne
6.3. Prawo petycji do Parlamentu Europejskiego i prawo skargi do Rzecznika Praw
Obywatelskich
6.4. Inne prawa obywateli Unii
Część II. Instytucje i organy Unii Europejskiej
Instytucje i organy Unii Europejskiej (Maciej Górka)
1. Wprowadzenie
2. Rada Europejska
2.1. Uwagi ogólne
2.2. Skład
2.3. Organizacja pracy
2.4. Funkcje
3. Parlament Europejski
3.1. Uwagi ogólne
3.2. Skład i status członków
3.3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
3.3.1. Prezydium
3.3.2. Konferencja przewodniczących
3.3.3. Konferencja przewodniczących Komisji
3.3.4. Grupy polityczne
3.3.5. Komisje parlamentarne
3.3.6. Sekretariat Generalny
3.3.7. Organizacja pracy
3.4. Funkcje
3.5. Rzecznik Praw Obywatelskich
4. Rada
4.1. Wprowadzenie
4.2. Skład
4.3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
4.4. Funkcje
4.4.1. Funkcje prawodawcze
4.4.2. Funkcje kreacyjne
4.4.3. Funkcje kontrolne
4.4.4. Funkcje międzynarodowe
5. Komisja Europejska
5.1. Wprowadzenie
5.2. Skład i status członków
5.3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
5.4. Funkcje
5.4.1. Funkcje kontrolne
5.4.2. Funkcje decyzyjne
5.4.3. Funkcje wykonawcze
5.4.4. Funkcje międzynarodowe
6. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
6.1. Uwagi ogólne
6.2. Trybunał Sprawiedliwości
6.2.1. Skład i status członków
6.2.2. Struktura wewnętrzna
6.2.3. Właściwość
6.3. Sąd
6.3.1. Skład i status członków
6.3.2. Struktura wewnętrzna
6.3.3. Właściwość
6.4. Sądy wyspecjalizowane
6.4.1. Uwagi ogólne
6.4.2. Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej
6.5. Postępowanie
7. Trybunał Obrachunkowy
7.1. Uwagi ogólne
7.2. Skład i status członków
7.3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
7.4. Funkcje
8. Organy doradcze i agencje
8.1. Komitet Ekonomiczno-Społeczny
8.1.1. Wprowadzenie
8.1.2. Skład i status członków
8.1.3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
8.1.4. Funkcje
8.2. Komitet Regionów
8.2.1. Wprowadzenie
8.2.2. Skład i status członków
8.2.3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
8.2.4. Funkcje
8.3. Agencje Unii Europejskiej
9. Europejski Bank Centralny
9.1. Uwagi ogólne
9.2. Struktura wewnętrzna
9.2.1. Rada Prezesów
9.2.2. Zarząd
9.2.3. Rada Ogólna
9.3. Funkcje
10. Europejski Bank Inwestycyjny
10.1. Wprowadzenie
10.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
10.2.1. Rada Gubernatorów
10.2.2. Rada Dyrektorów
10.2.3. Komitet Zarządzający
10.3. Funkcje
11. System instytucjonalny Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz
Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości Unii Europejskiej
11.1. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa
11.2. Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Część III. Źródła prawa Unii Europejskiej
1. Prawo pierwotne Unii Europejskiej (Robert Grzeszczak)
1.1. Źródła prawa UE - uwagi ogólne
1.2. Prawo pierwotne pisane
1.2.1. Traktaty stanowiące Unię Europejską (założycielskie)
1.2.2. Traktaty rewizyjne
1.2.3. Traktaty akcesyjne
1.2.4. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej
1.2.5. Inne akty prawa pierwotnego
1.3. Prawo pierwotne niepisane
1.3.1. Zasady ogólne prawa Unii Europejskiej
1.3.2. Rola Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w konstruowaniu zasad ogólnych
1.3.3. Funkcje ogólnych zasad prawa
1.3.5. Prawa podstawowe jednostek
1.3.6. Normy prawa zwyczajowego
2. Prawo pochodne Unii Europejskiej (Anna Zawidzka-Łojek)
2.1. Uwagi ogólne
2.2. Akty ustawodawcze i akty nieustawodawcze
2.2.1. Akty ustawodawcze
2.2.2. Akty nieustawodawcze
2.2.2.1. Akty delegowane
2.2.2.2. Akty wykonawcze
2.2.2.3. Akty "bez przymiotnika"
2.2.2.4. Porozumienia międzyinstytucjonalne
2.3. Rozporządzenia
2.3.1. Charakterystyka ogólna
2.3.2. Rozporządzenie jako część prawa krajowego
2.4. Dyrektywy
2.4.1. Charakterystyka ogólna
2.4.2. Transpozycja dyrektywy
2.5. Decyzje
2.6. Zalecenia i opinie
2.7. Akty nienazwane
3. Tworzenie prawa pierwotnego Unii Europejskiej (Robert Grzeszczak)
3.1. Wprowadzenie
3.2. Zawieranie traktatów założycielskich
3.3. Procedury zmiany traktatów
3.4. Zwykła procedura zmiany (art. 48 ust. 2-5 TFUE)
3.5. Uproszczone procedury zmiany (art. 48 ust. 6-7 TUE)
3.5.1. Procedura kładki z zastrzeżeniem ratyfikacji
3.5.2 Procedura kładki sensu stricto
3.5.3. Incydentalne podstawy uproszczonych procedur zmiany traktatów
3.5.3.1. Incydentalna procedura kładki z zastrzeżeniem ratyfikacji
3.5.3.2. Incydentalna procedura kładki bez klauzuli ratyfikacyjnej
3.6. Zawieranie traktatów akcesyjnych
3.7. Legitymacja demokratyczna zawierania i zmiany traktatów
4. Stanowienie prawa pochodnego Unii Europejskiej (Anna Zawidzka-Łojek)
4.1. Uwagi ogólne
4.2. Inicjatywa ustawodawcza
4.3. Rola parlamentów narodowych w tworzeniu unijnego prawa pochodnego
4.4. Rodzaje procedur legislacyjnych
4.4.1. Zwykła procedura ustawodawcza
4.4.2. Specjalna procedura ustawodawcza
4.4.3. Przyjmowanie aktów prawnych przez Radę bez odwołania do zwykłej czy specjalnej
procedury ustawodawczej
4.2.5. Wydawanie aktów unijnego prawa pochodnego przez Komisję
4.2.5.1. Wydawanie aktów przez Komisję na mocy upoważnienia traktatowego
4.2.5.2. Procedura komitologiczna
4.2.6. Wybór właściwej podstawy prawnej aktu unijnego
4.2.7. Rodzaje harmonizacji
4.2.8. Obowiązek uzasadnienia aktu unijnego
4.2.9. Obowiązek publikacji aktu
4.2.10. Udział instytucji doradczych: rola społeczeństwa obywatelskiego w stanowieniu
unijnego prawa pochodnego, lobbing
5. Instrumenty Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (Anna
Łabędzka)
5.1. Uwagi ogólne
5.2. Instrumenty WPZiB
5.2.1. Cele i ogólne wytyczne WPZiB
5.2.2. Decyzje Rady Unii Europejskiej
5.2.2.1. Decyzje Rady Unii Europejskiej ustanawiające działania operacyjne
5.2.2.2. Decyzja Rady UE powołująca Europejską Służbę Działań Zewnętrznych
5.2.2.3. Decyzje Rady Unii Europejskiej powołujące specjalnych przedstawicieli
5.2.2.4. Decyzje Rady Unii Europejskiej o zawarciu umów międzynarodowych
5.2.2.5. Decyzje Rady UE w sprawie środków ograniczających (decyzje nakładające
sankcje)
5.3. Oświadczenia i deklaracje
6. Wykładnia prawa Unii Europejskiej (Anna Kalisz)
6.1. Wprowadzenie
6.2. Współpraca sądów krajowych z unijnymi przy dokonywaniu wykładni (sprawa unijna,
pytania prejudycjalne)
6.3. Wykładnia prawa unijnego dokonywana przez Trybunał Sprawiedliwości Unii
Europejskiej
6.3.1. Wykładnia językowa
6.3.2. Wykładnia systemowa
6.3.3. Wykładnia celowościowo-funkcjonalna
6.4. Podsumowanie
Część IV. Prawo Unii Europejskiej a prawo państw członkowskich
Prawo Unii Europejskiej a prawo państw członkowskich (Anna
Zawidzka-Łojek)
1. Wprowadzenie
2. Zasada pierwszeństwa prawa unijnego
3. Zasada skutku bezpośredniego prawa unijnego
3.1. Uwagi wstępne
3.2. Skutek bezpośredni przepisów traktatowych
3.3. Skutek bezpośredni rozporządzeń
3.4. Skutek bezpośredni dyrektyw
3.5. Pojęcie emanacji państwa
3.6. Skutek bezpośredni decyzji
3.7. Skutek bezpośredni umów międzynarodowych i aktów wydanych na ich podstawie
4. Zasada skutku pośredniego prawa unijnego (obowiązek prounijnej wykładni
prawa krajowego)
5. Odpowiedzialność państwa członkowskiego za szkody powstałe wskutek
naruszenia prawa unijnego
5.1. Uwagi ogólne
5.2. Sformułowanie zasady odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego
5.3. Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego
5.4. Rozwinięcie zasady odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego
5.5. Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego z tytułu naruszenia prawa
unijnego przez sąd krajowy orzekający w ostatniej instancji
5.6. Zasada autonomii proceduralnej
Część V. Sądowa kontrola przestrzegania prawa unijnego i współpraca
sądów unijnych z sądami krajowymi
1. Skargi o stwierdzenie uchybienia prawu unijnemu przez państwo członkowskie
(art. 258, 259 oraz 260 TFUE) (Alicja Sikora)
1.1. Skarga o stwierdzenie uchybienia na podstawie art. 258 TFUE
1.1.1. Znaczenie skargi o stwierdzenie uchybienia dla zapewnienia przestrzegania prawa
unijnego
1.1.2. Postępowania w sprawie skargi o stwierdzenie uchybienia oraz skutki i charakter
wyroku Trybunału
1.1.3. Skutki wyroku Trybunału na podstawie art. 258 TFUE
1.2. Skarga o nałożenie sankcji finansowych na podstawie art. 260 ust 2 i 3 TFUE
1.2.1. Geneza i charakter postępowania na podstawie art. 260 ust. 2 TFUE
1.2.2. Zagadnienia stosowania art. 260 ust 2 TFUE
1.2.2.1. Charakter postępowania z art. 260 ust. 2 TFUE
1.2.2.2. Rodzaje i charakter sankcji finansowych na podstawie art. 260 ust. 2 TFUE
1.2.2.3. Procedura nakładania sankcji finansowych na podstawie art. 260 ust. 2 TFUE
1.2.3. Skarga na podstawie art. 260 ust. 3 TFUE
1.2.4. Skutki wyroku wydanego na podstawie art. 260 ust. 2 TFUE
2. Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa Unii Europejskiej (art. 263
TFUE) (Sylwia Majkowska-Szulc)
2.1. Uwagi ogólne
2.2. Podmioty posiadające czynną legitymację procesową w zakresie skargi o
stwierdzenie nieważności
2.3. Podmioty wyposażone w bierną legitymację procesową w zakresie skargi o
stwierdzenie nieważności
2.4. Akty zaskarżalne w drodze skargi o stwierdzenie nieważności
2.5. Przyczyny stwierdzenia nieważności aktu prawa Unii Europejskiej
2.6. Termin na złożenie skargi o unieważnienie aktu prawa Unii Europejskiej
2.7. Zarzut bezprawności (art. 277 TFUE)
2.8. Skutki prawne orzeczenia w sprawie skargi o unieważnienie aktu prawa Unii
Europejskiej (art. 264 TFUE)
2.9. Obowiązki instytucji, której akt został unieważniony - art. 266 TFUE
3. Skarga na bezczynność instytucji (art. 265 TFUE) (Olga
Hołub-Śniadach)
3.1. Uwagi wstępne
3.2. Legitymacja czynna
3.3. Procedura na podstawie art. 265 TFUE
4. Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii Europejskiej (art. 268 TFUE)
(Monika Adamczak-Retecka)
5. Postępowanie prejudycjalne (Agata Capik)
5.1. Charakterystyka postępowania prejudycjalnego
5.1.1. Uwagi ogólne
5.1.2. Podstawa prawna
5.2. Kompetencja do orzekania w trybie prejudycjalnym
5.2.1. Zakres podmiotowy
5.2.1.1. Ograniczenia jurysdykcji TSUE w postępowaniu prejudycjalnym
5.2.2. Zakres przedmiotowy
5.2.2.1. Wykładnia postanowień prawa pierwotnego Unii Europejskiej
5.2.2.2. Wykładnia postanowień prawa pochodnego Unii Europejskiej
5.2.2.3. Orzekanie o ważności aktów prawa pochodnego Unii Europejskiej
5.3. Wystąpienie z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
5.3.1. "Sąd" w rozumieniu postanowień art. 267 TFUE
5.3.2. Decyzja sądu o wystąpieniu z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie
prejudycjalnym
5.3.2.1. Prawo do złożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
5.5.3.2. Obowiązek wystąpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
5.3.2.3. Konsekwencje zaniechania wystąpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie
prejudycjalnym
5.4. Przebieg postępowania prejudycjalnego
5.4.1. Treści i forma wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
5.4.2. Przebieg postępowania prejudycjalnego przed Trybunałem Sprawiedliwości
5.5. Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości w postępowaniu prejudycjalnym
5.6. Uproszczony tryb postępowania prejudycjalnego
5.7. Przyspieszony tryb prejudycjalny
5.8. Pilny tryb prejudycjalny
6. Spory pracownicze (art. 270 TFUE) (Olga Hołub-Śniadach)
7. Inne podstawy jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
(Olga Hołub-Śniadach)
7.1. Spory związane z funkcjonowaniem instytucji bankowych Unii Europejskiej (art. 271
TFUE)
7.2. Orzekanie na mocy klauzuli arbitrażowej (art. 272 TFUE)
7.3. Spory przedłożone na mocy kompromisu (art. 273 TFUE)
7.4. Kompetencja TSUE do wydawania opinii w trybie art. 218 ust. 11 TFUE
Literatura uzupełniająca
318 stron, B5, oprawa miękka
