Łemkowszczyzna zapamiętana
Opowieści o przeszłości i przestrzeni
Książka poświęcona jest problemowi antropologicznego badania pamięci na
przykładzie pamięci Łemków w Polsce i na Ukrainie. Zaprezentowane zostały tu praktyki
narracyjne Łemków – tryb ich konstrukcji, treść, którą są wypełniane oraz
sposoby posługiwania się nimi w strategiach grupowej autoprezentacji. Punktem wyjścia
stało się pytanie o to, co i jak prezentują łemkowskie narracje wspomnieniowe, do kogo
są adresowane, jaki użytek czynią z nich Łemkowie. Zamiarem autorki było dotarcie do
mechanizmów budowania obrazów przeszłości, uzgadniania ich zawartości i
wykorzystywania dla grupowych celów, a także zrozumienie autotematyczności Łemków. W
oparciu o źródła zastane (kilkadziesiąt łemkowskich relacji wspomnieniowych
opublikowanych w Polsce i na Ukrainie) oraz wywołane (wywiady z obecnymi i byłymi,
żyjącymi dziś na Ukrainie, mieszkańcami jednej z łemkowskich wsi) autorka
prześledziła pracę pamięci, ukazała dominujące treści pamięci łemkowskiej oraz
związane z nimi strategie autoprezentacji.
Patrycja Trzeszczyńska
, etnolożka i ukrainoznawczyni, adiunkt w Instytucie
Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się
antropologią pamięci i przestrzeni, związkami antropologii i literaturoznawstwa
(narracja, literatura dokumentu osobistego) oraz antropologią etniczności. W Polsce i na
Ukrainie prowadzi badania nad kulturową autoprezentacją mniejszości, folkloryzmem,
ekspresjami kulturowymi, regionalizmem i konstruowaniem wizerunku regionów. Autorka
artykułów poświęconych łemkowskiej pamięci zbiorowej, religijności Łemków,
praktykom autoprezentacyjnym, mityzacji przestrzeni, folkloryzmowi.
Wstęp 9
Problem badawczy 9
Stan badań 13
Struktura książki 30
1. Przedmiot i metoda badań 33
1.1. Założenia teoretyczne 33
1.2. Zakres terytorialny i czasowy pracy. Podstawowe pojęcia: pamięć, przestrzeń,
autoprezentacja, narracja 39
1.3. Metodologia. Techniki i narzędzia badawcze 41
1.4. Metoda biografi czna w naukach społecznych i jej zastosowanie do analizy
piśmiennictwa łemkowskiego 45
1.5. Omówienie przebiegu badań i źródeł danych 56
2. Przeszłość Łemków jako materia pamięci zbiorowej 63
2.1. Łemkowie – kontekst historyczny i kulturowy 63
2.1.1. Terytorium, etnonim, etnogeneza, wyznanie, tożsamość etniczna i odrębność
kulturowa 63
2.1.2. Dzieje najnowsze Łemków. Wykorzenienie 76
2.1.3. Wysiedlenia do USRR 83
2.1.4. Wysiedlenia w ramach akcji „Wisła” 92
2.1.5. Życie wysiedleńców w Polsce 96
2.1.6. Życie wysiedleńców w USRR 100
2.2. Tożsamość kulturowa Łemków 107
3. Łemkowska pamięć kulturowa 113
3.1. Pojęcie pamięci i jego zastosowanie w przypadku społeczności Łemków 113
3.2. Łemkowska pamięć i zapominanie 122
3.3. Przestrzeń i genius loci jako składniki łemkowskiej pamięci kulturowej 133
4. Opowiadanie przeszłości. Pamięć w twórczości wspomnieniowej
141
4.1. Autobiografizm i literatura dokumentarna 141
4.2. Pamiętniki i relacje wspomnieniowe Łemków – wprowadzenie 149
4.3. Motywacje napisania i typologia łemkowskich pamiętników 160
4.4. Konstrukcja wspomnień i budowanie narracji w typie świadectwa, wyznania i apoteozy:
pamiętnik, autobiografia, impresje 168
4.4.1. Łemkowskie pamiętniki 169
4.4.2. Łemkowskie autobiografie 194
4.4.3. Łemkowskie impresje 219
4.5. Pomiędzy monografią, samoobroną i kroniką z dziejów 232
4.5.1. Monografie łemkowskich wsi 236
4.5.2. Samoobrona Łemków 256
4.5.3. Zbiory wspomnień 271
4.6. Pamiętniki konkursowe i łemkowskie projekty historii mówionej 290
4.7. Podsumowanie. Strategie autoprezentacyjne w piśmiennictwie Łemków 310
5. Opowiadanie przeszłości. Pamięć w narracjach Łemków z obu stron granicy
(na przykładzie byłych i obecnych mieszkańców Komańczy) 319
5.1. Pamięć Łemków w świetle wywiadów 319
5.1.1. Pamięć Łemków – współczesnych mieszkańców Komańczy 320
5.1.2. Pamięć wysiedleńców z Komańczy na Ukrainie 328
5.2. Miejsce dawne, miejsce codzienne dla tych, którzy wrócili, i tych, którzy zostali
337
5.2.1. Najstarsze dzieje 338
5.2.2. Wojenne opowieści 348
5.2.3. Wysiedlenia 352
5.2.4. Nowa Komańcza 366
5.3. Miejsce wyobrażone w narracjach Łemków z Ukrainy 371
5.3.1. Dawna Komańcza, dawne życie 371
5.3.2. Wojna i wysiedlenia 375
5.3.3. Życie na radzieckiej Ukrainie 379
5.3.4. Komańcza w pamięci 388
5.4. Podsumowanie. Porównanie obrazów miejsca stworzonych przez rozmówców z obu stron
granicy 395
Zakończenie 403
Bibliografia 413
???’??? ????i?????. ??????i?i ??? ?????? i ?????i? 439
The Lemko Land Remembered: the Stories about the Past and Space 441
444 strony, Format: 16.5x23.5cm, oprawa miękka
-